Lifestyle
Божик на 25 декември или на 7 јануари - меѓу датумите и суштината
25.12.2025
Секоја година, со приближувањето на Божик, повторно се отвора старото прашање: кога навистина е роден Исус Христос и зошто празникот се слави на различни датуми – 25 декември и 7 јануари. Ист празник, а два датума - еден се слави во старата година, а друг во новата.
Римокатоличките верници и дел од православните христијани, кои се водат според Грегоријанскиот календар денеска го одбележуваат Божик, а по две недели и останатиот дел од православниот свет ќе го прослави Христовото раѓање, единствен настан за христијаните, со единствено значење, но без единствен термин за негово одбележување.
За некои тоа е повод за расправии, за други, пак, само календарска недоумица, што не ја менува неговата суштина и значење.
Зошто тогаш дел од верниците Божик го слават на 25 декември, а дел на 7 јануари? Одговорот е едноставен – календарот. Јулијанскиот и Грегоријанскиот календар денес се разликуваат за 13 дена, па истиот датум се појавува во различно време. Не станува збор за различен Божик, туку за различно мерење на времето.
„Старокалендарци" и „Новокалендарци"
Во христијанството се уште има разлики за тоа кога треба да се слави Божик и другите верски празници, пред се поради догматските несогласувања меѓу црквите и различните системи на мерење на времето. Така римокатолиците и дел од православните христијани кои го прифатиле Грегоријанскиот календар, Божик го слават на 25 декември. Дел од православните цркви кои се водат според стариот Јулијанскиот календар, раѓањето Христово го одбележуваат на 7 јануари.
Иако се правени обиди за усогласување на празнувањата меѓу „старокалендарците" и „новокалендарците", разликите остануваат, и покрај укажувањата на математичарите дека ако продолжат да се применуваат и двата календара, дел од православците Божик во 2101 година наместо на 7 ќе го слават на 8 декември. Тоа е затоа што стариот Јулијански календар доцни зад соларниот еден ден на секои 128 години, што кај Грегоријанскиот календар се случува по 3300 години.
Во времето на Отоманската империја цариградскиот патријарх Еремија го одбил предлогот на папата за прифаќање на Грегоријанскиот календар и за усогласување на верските празници. Примената на Грегоријанскиот календар во православните христијански цркви почна во првите децении на 20 век, на инсистирање на вселенскиот патријарх Јоаким.
Во 1919 година новиот календар е прифатен во Кралството на СХС, во 1923 во Грција, а потоа и во Бугарија, Романија и Турција.
Меѓутоа, монасите на Света Гора, Ерусалимската патријаршија, Руската, Српската и Македонската православна црква и натаму се водат според Јулијанскиот календар, за разлика од Грчката, Бугарската, Романската, Украинската и Грузиската православна црква кои го прифатија Грегоријанскиот.
Најсериозен обид за компромис меѓу Jулијанскиот и Грегоријанскиот календар направил српскиот физичар и астроном Милутин Миланковиќ. Календарот што изработил на барање на Вселенскиот патријарх Милентиј четврти, се смета за најточен и за разлика од јулијанскиот и грегоријанскиот доцни еден ден на секои 28.800 години.
Миланковиќ го претставил својот календар на Сеправославниот конгрес во 1923 година во Цариград. Решението го прифатиле Цариградската, Александриската, Антиохиската, Бугарската и Романската патријаршија, како и Атинската архиепископија. Против биле Српската, Ерусалимската и Руската православна црква. И покрај мнозинската поддршка од православните цркви, календарот не е прифатен.
Јулијански и Грегоријански
Стариот Јулијански календар според кој се води и Македонските православна црква, датира од 46 година п.н.е, кога римскиот император Јулиј Цезар го ангажирал александрискиот астроном и математичар Сосиген да изработи нов попрецизен календар. Тогаш во Рим се воведува календар базиран на египетскиот со 365 дена поделени во 12 месеци, наречен Јулијански според Јулиј Цезар. Во него секоја четврта година е престапна, а 366-тиот ден се додавал во февруари кој бил последен месец во годината. Со новиот Јулијански календар почетокот на новата година, што дотогаш бил во март е префрлен на 1 јануари.
Во 325 година од нашата ера на првиот Вселенски собор на тогаш единствената Христијанска црква во Никеја е одлучено да биде прифатен Јулијанскиот календар и по него да се сметаат значајните датуми од историјата на христијаните. На Соборот во Никеја учествувал и претставник на градот Скупи, своевремено голем регионален културен центар, врз чии ѕидини е изградено Скопје.
Подоцна е утврдено дека годината според Јулијанскиот календар е подолга за 11 минути и 14 секунди од природната соларна година, со што на секои 128 години се создава разлика од еден ден. Во 16 век разликата достигнала 10 дена што предизвикувало проблеми во одредувањето на Велигден, најголемиот христијански празник што секогаш се врзува за пролетната рамноденица и првата недела по првата полна Месечина. Затоа папата Гргур 13 во 1582 година извршил ревизија на Јулијанскиот календар, со што е создаден Грегоријанскиот календар, до денес општоприфатен во светот, според кој годините се бројат од раѓањето на Исус Христос. Со була на папата Гргур 13, денот по 4 октомври не се сметал како 5-ти туку како 15 октомври, со што е „испеглана” разликата од 10 дена. Разликата во траењето меѓу Грегоријанската и природната година е надмината со тоа што не е престапна секоја четврта година. Последните години од вековите што не се делливи со 400 без остаток не се сметаат за престапни. На пример, 1900 за разлика од 2000 година не е престапна бидејќи не е деллива со 400.
Иако многубројна популација луѓе времето го бележат според свои календари кои имаат корени во нивната етничка и религиозна историја, Грегоријанскиот календар денес е главниот временски ориентир по кој најголем дел од луѓето во светот ги одбележуваат настаните.
Разликата не е теолошка туку календарска
Раѓањето на Исус Христос претставува еден од најзначајните настани во христијанството. Иако Божик се слави како ден на неговото рождество, точниот датум не е прецизно утврден. Историските извори, вклучувајќи ги и евангелијата, не наведуваат конкретен датум за раѓањето. А причината за тоа што дел од христијаните го слават Божик на 25 декември, а дел на 7 јануари не е теолошка, туку календарска. Разликата не се должи на различен настан, туку на користењето на различни календари.
Црковните претставници нагласуваат дека разликата во датумите не ја менува суштината на празникот.
„Божик е празник на раѓањето Христово и неговата порака за мир, љубов и спасение е иста, без разлика кога се слави“, велат теолозите.
Додека календарските разлики остануваат, Божик и понатаму ги обединува верниците ширум светот околу истата порака – вера, надеж, љубов, покајание, духовна обнова, обожение. Во време кога датумите нè делат, Божик потсетува дека суштината не е во бројките, туку во значењето – раѓање на надежта, повик на мир и потсетник на човечката потреба од добрина.
Извор/фото МИА