Општество
РАЗВОЈОТ НА ПУБЛИКАТА КАКО ОДРЖЛИВОСТ
Роберт Алаѓозовски
Авторот е книжевен критичар и докторант по културен менаџмент
Триаголникот уметник - дело - публика од памтивек ги дефинира уметничкиот чин и културниот процес. Се разбира дека во специфичните контексти разните агли на оваа динамика се различно нагласени или загрозени. Но, во глобалниот слободен свет публиката станува суштинска преокупација. И квалитативните и статистичките анализи покажуваат дека уметничките дела и културните настани се соочуваат со надолни и ниски трендови, надвор од специјалните маркетиншки производи, т.н. бестселери и блокбастери. За тоа најречито, пророчки, се изрази Рамбо Амадеус кој кажа дека ќе дојде време кога уметниците ќе ја плаќаат публиката да го ужива нивното дело зашто ќе има многу уметници, а малку публика.
Понесени од ваквите анализи, Европската Унија ги направи стратегиите за развој на публика неопходен дел за сите апликанти кои конкурираат за европски културни проекти. По обичај, британските културни политики се еден чекор понапред и тие веќе формираа посебна Агенција за развој на публика, која ја проучува состојбата со стратешкиот развој на публиката кај британските културни институции, но и им помага со прирачници, со препораки, со скици на планови, со бројки, со показатели и со примери на добра практика.
Секогаш со потценувачки однос кон американскиот културен систем, Европејците ќе се зачудат дека огромниот квантум на искуство, литература, сознанија и стратешки решенија доаѓаат од САД. Токму развојот на публиката беше клучно прашање отаде барата во последниве дваесет и пет години. Тоа е така не само затоа што американската култура е силно одбележана со пазарниот момент туку и поради изостанувањето на обилна државна поддршка, нагласената потреба од самоодржливост, типична за американската претприемачка традиција, но и поради огромниот број на филантропи и приватни донатори кои секогаш инсистираат на благородната мисија на уметноста, но и на нејзиното влијание, поврзаност и прифатеност од локалната заедница.
Дефиницијата развиена од Уметничкиот совет на Англија (денес Креативна Англија) обично се смета за најконцизна и најприфатлива за сите. Таа подразбира дека секоја културна институција или организација има развиени свест, пристап, стратегија и план кој уметничкиот чин или културниот настан ги гледа и од аспект на публиката. Која е нашата публика, какви се нејзините потреби, преференции, можности, ограничувања? Дали нашата институција е свесна за тоа и дали гради пристап кон нив? Дали имаме план како да привлечеме нова публика чии потенцијали претходно сме ги идентификувале? Се разбира, сето тоа ни треба за да можеме да направиме проценка дали имаме капацитети да ја задоволиме својата публика и дали можеме да најдеме ресурси за нашите цели. И, се разбира, да утврдиме какви ефекти тоа би имало врз нашата институција.
Развојот на публиката одеше кон диференцирани и сегментирани целни групи; различен репертоар, програми за деца, семејства, возрасни; потоа различни дополнителни програми; настани во кои бариерата меѓу уметниците и публиката паѓаше; постојаниот репертоар, посетата од посебна публика, излегувањето на институциите во нетипични простори, турнеи и децентрализирани манифестации; зголемување на едукативните програми.
Како добри стратегии за привлекување нова публика најпрвин се покажаа различните партнерства на институциите со компатибилни, комплементарни организации, но и со неуметнички организации - секакво парнерство кое ќе донесе нова публика.
Дигиталното присуство, развојот на стратегии како да се допре до интернет-публиката е посебно прашање. Втор важен приоритет на европските културни програми е дигиталниот исчекор. Ако развивате стратегија за да допрете до дигиталната публика имате уште поголеми шанси. Оние кои немаат ни базична стратегија сигурно не би можеле ни да ги сфатат промените и можностите на интернетот. Некои автори препорачуваат дури целосно напуштање на одвоени офлајн и онлајн пристапи, туку на една интегрирана стратегија која ги има предвид најсовремените корисници на интернет и нивното целокупно движење во реалноста што тие не ја делат на реална и виртуелна. Во таа смисла се сугерира целосно напуштање на копирајтот, на институционалните поделби, на сегментација на публиката и исчекор кон едно интегрирано искуство за максимална употреба на понудата и содржината на институцијата. Како пример се наведува Ријк музејот од Амстердам кој се откажа од стратегии да носи публика во физичкиот простор, туку создаде достапни дигитални слики со голема резолуција за секакво користење.
Развојот на публиката и како финансиска одржливост
Каква е ситуацијата кај нас? За жал, прилично лоша. Официјалната културна политика (ако така може да се нарече) си се занимава со свои приоритети. Европските трендови се оставаат на индивидуален интерес на оние неколку кои ќе се охрабрат да аплицираат на европските програми при што нужното кофинансирање е симболично, а уште помала е стручната поддршка, препуштена на еден-два инфо денови од контактните центри на самите европски програми.
Со ова прашање мораме да се занимаваме затоа што е тоа во најмала рака европска политика исправена на патот на нашите европски интеграции. Тоа е нужно, доколку сакаме пари, соработка, проекти и влијание на европско рамниште. Секако, и нашите статистики покажуваат пад на публиката без разлика што поддршката за уметниците и делата квантифицирано расте. Уште повеќе, по фокусот врз градењето на културна инфраструктура, нови театарски, музејски, концертни згради, на ред ќе дојде прашањето за нивното користење и значење во заедницата. Секако, ерата на обилно државно финансирање и големи владини (буџетски) проекти може брзо да заврши. Со завршувањето на политичката и на општествената криза ќе заминат и тие неколку странски донатори и филантропи така што целиот товар на поддршка на културниот систем ќе падне врз државата. А таа брзо ќе генерира фрустрации. За тоа веќе пишувавме во рамките на ова списание.
Од тие причини, зголемувањето на публиката е важно за колкав-толкав придонес во одржливоста. Но, уште повеќе како индикатор за кредибилноста и важноста на културните институции и организации пред јавноста, фондовите и приватните донатори. Тоа е тема за нов напис, но еден од излезите мора да биде сериозен поттик на приватната и на корпоративната филантропија.
Бизнисите и корпорациите се секогаш сериозен партнер и тие, иако секогаш само во одреден временски период, можат да дадат поддршка, особено ако бројките, корисниците, влијанието на одредена институција е големо. Но, развојот на публиката е особено битна за малите, индивидуални донации. Посветената и убедена во мисијата публика може да почне да донира. Таков план за развој може долгорочно и посуштински да стане дел од одржливоста на културните институции. Да смислиме добар пример. Зарем локалните бизниси во Карпош не би биле добри донатори ако знаат дека Кинотеката на Македонија или Драмски театар имаат добри детски програми, детски катчиња, курсеви за креативност? А поспецифичните донатори знаат за вклучувањето на децата и на луѓето со посебни потреби. Вкоренетоста во заедницата е особено добра, барем во САД, во однос на легатите. Тие се неистражена форма на одржливост. Кај нас легатите, дури и кога се ретки, се заветуваат на Министерството како кредибилен чувар на нечие дело. Но, токму куќата и наследството на еден сликар подолго беа запоставени поради други приоритети и затрупаност на капацитетите на државата. Можам да претпоставам што ќе значеше тој простор за некој оддел на Друштвото на ликовни уметници или некоја младинска организација за современа уметност.
Публика или партиципација
Сите поими генерално се соочуваат со идеолошка дебата. Во таа смисла копјата се кршат и за поимот развој на публика. Главно развојот на публиката (од противниците) се сфаќа во потесна, економска смисла и се спротивставува на општествено благородното вклучување на заедницата. Па, во таа смисла, развојот на публиката се сфаќа како краткорочен маркетиншки пристап кој носи клиенти, ги популаризира своите услуги, ја сегментира публиката, додека граѓанскиот ангажман е долгорочен, свртен кон другите, кон нивно охрабрување и развој итн. Иако сум свесен дека поимите и целите мора јасно да се дефинираат затоа што од нив зависат пристапот, методологијата, изборот на стратегии, јас би ја избегнал бинарната или-или логика, особено во ситуација кога погледнато и од двата аспекта ситуацијата е лоша. Немаме ни публика, а немаме ни учесници кои посериозно се вклучуваат во нашата работа, а ниту пак нашата мисија е добро вкоренета и елаборирана во заедницата. Во таа смисла потребни ни се повеќе комплементарни стратегии, а не исклучиви фокуси и пристапи. Да дадеме пример. Дури и во Драмски театар за да се направи претстава со учество на млади со Даунов синдром и тоа да е спонзорирано од бизнис секторот мора да се има развиено публика која ќе покаже интерес за претставата надвор од засегнатите страни, колку и да се широко опфатени. Не се работи за два посебни пристапи, туку за прстени и нивоа на интерес и (желба, можности) за вклученост.
(март 2016)