Финансии / Банкарство

ФОРМУЛИРАЊЕ СОПСТВЕНА ПОРТФОЛИО СТРАТЕГИЈАA

Авторот е професор на Економскиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје

• Сподели:

Веќе најавивме дека во овој дел ќе зборуваме за формулирањето на индивидуалната портфолио стратегија. Станува збор за процес низ кој треба најпрво да се идентификуваат каратеристиките на личноста и нејзините цели во поглед на инвестирањето, што потоа треба да послужи како основа за формирање на портфолиото од вложувања. Кога велиме стратегија треба да се има предвид дека станува збор за определување на долгорочните правци на инвестирањето на сопствените средства во чии рамки потоа се вршат краткорочни, тактички потези, во зависност од тековните пазарни состојби. Треба да се има предвид дека портфолио стратегијата е различна за секоја одделна личност, бидејќи се разликуваат и нејзините индивидуални карактеристики, имотната состојба, перцепцијата за ризикот итн.
Основни елементи на индивидуалната портфолио стратегија претставуваат целите на инвестирањето и ограничувањата кои треба притоа да се имаат предвид.

Цели на инвестирањето
Целите на инвестирањето го определуваат ефектот што сакаме да го постигнеме со вложувањето на нашите средства. Тие се поставуваат како цели во поглед на приносот и цели во поглед на ризикот.
Цели во поглед на приносот (повратот). Овие цели опфаќаат поставување одредена целна стапка на принос (поврат), што сакаме да ја остваруваме во просек, на годишно ниво од нашето портфолио. Целниот принос зависи од нашите тековни и долгорочни потреби. Тековните потреби се однесуваат на потребите од трошење на средства кои си ги поставуваме со посакуваниот животен стил, а кои не можеме да ги покриеме со нашите тековни приходи. Долгорочните потреби се однесуваат на поставените долгорочни цели како, на пример, школување на децата, купување сопствен дом или изградба на поголема куќа, заштеда за деновите по пензионирањето и сл. И едните и другите потреби зависат и од животниот стил што сакаме да го водиме, кој може да биде повеќе или помалку луксузен.
Оттука целниот принос се поставува како стапка што се состои од два дела: првиот, кој се јавува како дополнителен тековен приход, а произлегува од камати, дивиденди, кирии и сл., и вториот, кој треба да ни обезбеди остварување на долгорочните цели и има облик на пораст на вредноста (пораст на цените на акциите или недвижностите кои ги поседуваме). Така, на пример, доколку нашето портфолио има вредност од 50 000 евра, а ние посакуваме да оствариме 4 % поврат во вид на приходи (дивиденди и сл.) и 6 % пораст на вредноста на портфолиото, нашата цел во поглед на приносот е 10 %. За илустрација, 4 % од 50 000 се 2 000 евра кои можеме да ги потрошиме за годишен одмор, а 6 % пораст за период од 10 години ќе ја зголеми вредноста на портфолиото на 89 540 евра, што можеме да ги искористиме за школување на децата и сл.
Секогаш е важно да се има предвид дека вака поставената стапка на посакуван принос е номинална, т.е. таа содржи и компонента на инфлација (доколку ја изразуваме во денари). Така, доколку стапката на инфлација е 3 %, а ние оствариме стапка на принос од 12 %, всушност реално сме оствариле 9 %, што не одговара на поставената целна стапка.
Уште еден важен детал е дека поставената цел во поглед на приносот претставува големина што треба да се оствари на долг рок како годишен просек. Имено, во одредени години можеме да имаме и пониски, па и негативни стапки на принос, но потребно е на долг рок (за 10, 15 години) како просек да ја остваруваме оваа стапка со што би ги оствариле нашите цели.
Цели во поглед на ризикот. Секогаш треба да имаме предвид дека инвестирањето носи ризик не само посакуваните приноси да не се остварат туку и да се загуби дел од вложените средства. Поради тоа како неизоставен дел од стратегијата за инвестирање се јавува и поставувањето определени цели во поглед на ризикот што може да се поднесе. Секако, тука не станува збор за определување некое ,,посакувано“ ниво на загуба, туку за утврдување на вредноста што можеме да си ја дозволиме да ја загубиме во определен период, привремено или трајно. Тоа е неопходно за да можеме потоа да ја избереме оптималната алокација на нашите вложувања, која ќе треба да одговара како на поставената цел во поглед на приносот, така и на нивото на ризик што можеме да го прифатиме.
Кога зборуваме за целите во поглед на ризикот, треба да имаме предвид две карактеристики на индивидуата: „волјата да се преземе ризик“ и „способноста да се преземе ризик“. Волјата да се преземе ризик е индивидуална, психолошка карактеристика, чиј антипод е аверзијата кон ризикот. Знаеме дека некои луѓе полесно преземаат ризични потфати, а други потешко. Некој се занимава со екстремни спортови со задоволство, а за друг тоа е незамисливо. Наспроти неа, способноста да се преземе ризик зависи од тековната состојба и од тековните потреби. Така, поголема способност да преземат ризик имаат луѓето во помлади години, лицата со поголемо лично богатство, со повисоки тековни приходи, со пониски тековни издатоци, со помало семејство (помалку деца), со повисоко образование, со разновидни можности за заработка и сл. Лицата со спротивни карактеристки на наведениве имаат помала способност за преземање ризик.
Секој треба индивидуално и објективно да ги анализира обете карактеристики – волјата и способноста за преземање ризик и да направи проценка за нивото на загуба што може да го поднесе. Постојат различни мерила за неа (вредност во ризик, максимално ниво на загуба и сл.), но најчесто, без многу сложени калкулации, се определува нивото како ниско, средно или високо или со оцени од 1 до 5. Како и да е, оваа проценка на ризикот подоцна ќе треба да се примени за да се избере соодветно портфолио кое може да се движи од нискоризично кон агресивно.

СЕКОЈ ТРЕБА ИНДИВИДУАЛНО И ОБЈЕКТИВНО ДА ГИ АНАЛИЗИРА ОБЕТЕ КАРАКТЕРИСТИКИ – ВОЛЈАТА И СПОСОБНОСТА ЗА ПРЕЗЕМАЊЕ РИЗИК И ДА НАПРАВИ ПРОЦЕНКА ЗА НИВОТО НА ЗАГУБА ШТО МОЖЕ ДА ГО ПОДНЕСЕ. ПОСТОЈАТ РАЗЛИЧНИ МЕРИЛА ЗА НЕА (ВРЕДНОСТ ВО РИЗИК, МАКСИМАЛНО НИВО НА ЗАГУБА И СЛ.), НО НАЈЧЕСТО, БЕЗ МНОГУ СЛОЖЕНИ КАЛКУЛАЦИИ, СЕ ОПРЕДЕЛУВА НИВОТО КАКО НИСКО, СРЕДНО ИЛИ ВИСОКО ИЛИ СО ОЦЕНИ ОД 1 ДО 5. КАКО И ДА Е, ОВАА ПРОЦЕНКА НА РИЗИКОТ ПОДОЦНА ЌЕ ТРЕБА ДА СЕ ПРИМЕНИ ЗА ДА СЕ ИЗБЕРЕ СООДВЕТНО ПОРТФОЛИО КОЕ МОЖЕ ДА СЕ ДВИЖИ ОД НИСКОРИЗИЧНО КОН АГРЕСИВНО

Ограничувања при инвестирањето
Посакуваните приноси се едно, но реалноста во која ќе се формира нашето портфолио е нешто друго. Оттука, за да пристапиме кон формулирање на портфолиото, мораме да ги имаме предвид нашите индивидуални ограничувања. Тука спаѓаат:
- потребите од ликвидност
- временскиот хоризонт
- даноците
- правните ограничувања и
- посебните околности.
Ликвидноста се однесува на потребите од готови средства што ги има инвеститорот, од една страна и можноста различните видови вложувања да се претворат во пари, од друга. Поголемите ликвидносни потреби се резултат на недоволните приходи за да се покријат тековните трошења, што е чест случај кај пензионерите. Покрај тоа неопходно е да се имаат предвид одредени непредвидени ситуации за кои може да се јават потреби од дополнителни ликвидни средства (свадби, погреби, елементарни непогоди). Поради тоа мора да се води сметка во портфолиото да чуваме и средства кои можат релативно лесно, брзо, без високи трансакциски трошоци и без загуба во цената да се претворат во пари. Такви се, на пример, депозити во банки, обврзници или акции со висока ликвидност за разлика од недвижностите или вложувањата во приватно поседувани компании.
Временскиот хоризонт се однесува на времето за кое е потребно да се врши формулирање на портфолио стратегијата. Тој првенствено зависи од возраста на лицето и може да биде покус или подолг. Исто така временскиот хоризонт може да се состои од еден или од повеќе делови. На пример, за лице старо околу 35 години, со едно дете на петгодишна возраст, временскиот хоризонт би се состоел од три дела: првиот дел го сочинуваат следните 13 години, односно времето додека детето дојде до периодот на студирање, вториот дел ги опфаќа следните седумнаесетина години, односно времето до пензионирањето на лицето и третиот дел се однесува на периодот по пензионирањето до крајот на животот и неговото времетраење е неизвесно.
Дефинирањето на овие периоди е потребно бидејќи нашите потреби од средства и нашите можности да создаваме доход се разликуваат во секој од нив. Во првиот период, според дадениот пример, ние имаме најголем потенцијал за содавање доход, способноста да преземеме ризик е најголема, а се соочуваме со трошоци поврзани со обезбедување нормален живот на нашето семејство. Во вториот период имаме, од една страна, поголеми издатоци поврзани со студирањето на детето, а од друга страна нашите можности за остварување доход со текот на времето се намалуваат. Во третиот период главно ги трошиме ресурсите што веќе сме ги создале, вклучително и пензијата, не размислуваме за долгорочни инвестиции, а нашата способност за преземање ризик е најниска.
Даночните обврски можат да имаат значајно влијание врз портфолио стратегијата, особено доколку даночните стапки се високи. Никогаш не смее да се заборави дека на остварените приноси се плаќа данок и тоа персонален данок на доход за каматите, дивидендите и капиталните добивки, како и данок на имот на недвижниот имот. Обично најголемо е оптоварувањето кај дивидендите, а за капиталната добивка олеснително е тоа што данок се плаќа само доколку акциите се продадат и тоа на 70 % од остварената добивка (во моментов кај нас каматите и капиталните добивки се ослободени од данок).
Правни ограничувања. Овие ограничувања се јавуваат или за целата популација (кај нас тоа е неможноста индивидуално да се инвестира во акции на странски компании или во недвижности во странство) или се однесуваат на конкретни случаи (вложувања кои можат да создадат конфликт на интереси). Слично влијание може да има и обврската за редовно пријавување или објавување на промените во сопственото портфолио што ја имаат лица на одредени позиции што, пак, создава нелагодност да се вршат чести промени.
Специфични околности. Тука станува збор за бројни ситуации кои можат да имаат влијание врз формирањето на портфолиото на конкретен инвеститор. Еден пример за ова е секторот во кој сме вработени и препорака е да не се вложуваат позначајни суми во компании од истата дејност бидејќи така би ја намалиле диверзифицираноста на нашето портфолио. Друга специфика може да биде поседувањето специфичен наследен имот од кој не би сакале да се разделиме. Таквиот имот, на пример куќа или нива, влегува во вредноста на нашето портфолио, а реално не можеме да сметаме на него како извор на ликвидност.
Врз основа на сето горенаведено, потребно е да се формулира сопствена портфолио стратегија, а потоа таа треба да се преточи во конкретно портфолио преку вложување на расположливите фондови во различни средства, за што ќе стане збор во следниот број. Ваквата стратегија мора одвреме-навреме одново да се разгледа за да се види дали настанале одредени промени во околностите и во ограничувањата кои биле земени предвид при нејзиното формулирање. Во ваквите случаи, како и секогаш кога ќе дојде до некој исклучителен настан, стратегијата треба да се промени и прилагоди на новонастанатата ситуација.