Финансии / Банкарство
ДЕНОТ ЗАДУТРЕ
Игор Давков
Авторот е доктор на науки од областа на монетарната економија и финансиите
Овој текст е напишан на 4 јули, задутре е 6 јули, понеделник, ден по референдумот на кој грчките граѓани ќе одлучат дали нивната држава ќе продолжи со мерките на штедење или ќе им каже „не“ на европските кредитори.
По неплаќањето на долгот спрема ММФ, што доспеа на 30 јуни, нема дилема дека Грција е несолвентна. Рејтинг агенцијата Fitch Ratings го намали долгорочниот рејтинг на земјата за едно склалило на CC од CCC. Клучен фактор за намалувањето на рејтингот е прекинот на преговорите меѓу Владата на Грција и кредиторите, што влијаеше значајно да се зголеми ризикот грчката држава да не биде способна да ги сервисира обврските што доспеваат во следниот период, вклучувајќи ги и обврските по основ на обврзници кон приватниот сектор.
Независно од исходот на референдумот, ризиците поврзани со солветноста на грчката економија се високи и ќе ја задржат истата насока и во следниов период. Доколку грчкиот народ се произнесе „за“ на референдумското прашање, односно ѝ искаже недоверба на Владата, на што упатуваат испитувањата на јавното мислење во изминативе неколку дена, може да се очекува Грција да избегне дел од екстремните ризици, но, сепак, кредитниот ризик ќе остане висок, како и неизвесноста поврзана со способноста на грчката економија да ги враќа натрупаните долгови. Ваквиот развој на работите најверојатно ќе води до нови избори во Грција со оглед дека околу 2/3 од составот на грчкиот Парламент е составен од партии што не го поддржуваат договорот со кредиторите. Инаку, краткорочно, покрај неплатената обврска спрема ММФ во висина од 1,6 милијарди евра, на Грција во јули ѝ доспеваат дополнителни обврски во висина од 3,7 милијарди евра, што во моментов никој не знае дали и како ќе бидат сервисирани од страна на грчката држава. Вкупниот долг што доспева до крајот на годинава изнесува околу 13 милијарди евра.
Како резултат на прекинот на преговорите со кредиторите ЕЦБ го лимитираше пристапот на грчките банки до ликвидност преку механизмот за кредит во крајна инстанца (ELA-emergency liquidity assistance) на 89 милијарди евра. Со тоа практично на грчките банки им беше пресечен единствениот извор на ликвидност, откако претходно во февруари оваа година ЕЦБ одлучи да престане да ги прима како колатерал грчките државни обврзници во рамките на редовните операции на рефинансирање и ја лимитираше изложеноста на банките спрема грчката држава, што беше дополнителна форма на притисок грчката Влада да влезе во договор со кредиторите.
Од денешна гледна точка е очигледно дека тројката ЕЦБ, ММФ и ЕК погрешно го третираше проблемот на Грција како ликвидносен проблем, иако беа свесни дека се работи за проблем со солвентноста. Очигледно постоел оптимизам дека вбризгувањето на ликвидност заедно со реформите што треба да ги спроведе Грција ќе доведат до сведување на нивото на долгот до ниво што ќе биде одржливо, имајќи го предвид проектираниот раст на грчката економија. Меѓутоа реалноста покажува дека ваквите проекции биле апсолутно нереални. Очигледно е дека проблемот на Грција не е неликвидноста, туку солвентноста со оглед на тоа што државата не е способна да генерира адекватно ниво на даночни приходи и приходи од приватизација на државниот капитал за редовно да ги отплаќа обврските.
Дококу историски се вратиме неколку години наназад ќе видиме дека на Грција, по различни основи, ѝ беа одобрени повеќе од 240 милијарди евра од фондовите за спас на Европската унија, но најголем дел од овие средства завршија кај странските кредитори, а не во програми со кои ќе се поттике растот на грчката економија. Оттука, дури и банките да имаат пристап до инструментите за ликвидност на ЕЦБ, ова нема да го реши коренот на проблемот, односно прекумерната задолженост и буџетските дефицити. Тие сега се креираат како резултат на сервисирањето на долгот и на мерките на штедење. Меѓутоа, очигледно е дека сето ова не ги даде очекуваните резултати, туку напротив, Грција ја однесе во уште подлабоки проблеми. Имено, во периодот 2009–2014 година, како резултат на намалените трошења, како и кратењето на платите и на пензиите, БДП се намали за над 1/4, што доведе показателот за задолженост да се зголеми од 130% на 175% од БДП во истиот период. Презадолженоста и дефлацијата се двата доминантни двигатели што можат една економија да ја одведат во рецесија. Како што е познато во економската теорија, прекумерната задолженост и нарушувањата во куповната моќ предизвикуваат нарушувања во повеќето макроекономски варијабли формирајќи спирала во која презадолженоста води во потреба од стресна продажба на средствата по ниски цени, што води кон контракција на депозитите и на брзината на движење на паричната маса, што води кон намалување на цените, што води до намалување на вредноста на компаниите, нивна несолвентност или ниска профитаблност, што води до намалување на производството и на вработеноста. Оттука, кога презадолженоста и дефлацијата дејствуваат заедно во таа спирала и влијаат една врз друга, каков што е во случајот со Грција, тогаш презадолженоста води во дефлација, а дефлацијата води во уште поголема задолженост на економијата, односно се формира т.н. ликвидносна замка во која должникот колку повеќе плаќа толку повеќе должи.
Грција е несомнено и несолвентна што, де факто, и се потврди на 30 јуни. Но, спомнувањето на зборот несолвентност по правило ја зголемува неизвесноста, прави нервоза кај кредиторите и ја отежнува задачата на ЕЦБ да продолжи да обезбедува ликвидност на грчките банки. Имено, инструментот на ЕЦБ преку кој се финансираа грчките банки и можеа да одговорат на континуираниот одлив на депозити не е достапен за банки што не се солвентни. Грчките банки и досега дишеа на апарати потпирајќи се на инструментот на ЕЦБ за финансирање во крајна инстанца за да можат да одговорат на масовниот одлив на депозитите. Во последните шест месеци, заклучно со април, 20% од депозитната база на банките беше одлеана и депозитите паднаа на историски најниското ниво во последниве десет години, на 140 милијарди евра. Во согласност со некои проценки во јавноста, само последната недела пред објавувањето на прекинувањето на преговорите од банките се одлеани над 3 милијарди евра. Зависноста на банките од инструментот на ЕЦБ и фактот дека неделата по објавувањето на референдумот банките останаа затворени со лимити за повлекување на готовина и контрола на капиталните плаќања јасно кажува дека банките веќе подолг период се неликвидни. Но, тука се поставува прашањето дали оваа долгорочна неликвидност или техничка ликвидност не е придружена со несолвентност.
Рејтинг агенцијата Fitch Ratings на 29 јуни, еден ден пред банкротот на државата, го намали долгорочниот и краткорочниот рејтинг на четирите големи грчки банки за едно скалило подолу, односно од CCC и C респективно во RD. Рејтингот RD (restructuring default) значи дека субјектот е неспособен за плаќање на доспеаните обврски, но над субјектот сè уште не е отворен стечај или каква било друга форма на администрација, привремена управа, ликвидација каква било друга постапка за намирување на доверителите или субјект што на друг начин не престанал да работи. Оваа дефиниција, колку и збунувачки да звучи, со едноставни зборови значи банките постојат , но не се во состојба редовно да ги измируваат своите доспеани обврски. Во согласност со мислењето на Fitch Ratings, банките ќе банкротираа доколку не беше воведена контрола на капиталните трансакции, имајќи го притоа предвид високиот одлив на депозити и одлуката на ЕЦБ да не го зголемува лимитот за користење на инструментот за финансирање во крајна инстанца.
Покрај ранливоста на банките на полето на ликвидноста, постои сериозна основа за сомневање во нивната солвентност со оглед на неизвесноста поврзана со реалната вредност на нивните средства по банкротот на државата, како и високиот износ на државни обврзници во нивните портфолија. Според последните расположливи податоци, овој износ се проценува на приближно 15 милијарди евра, а вредноста на оваа актива по банкротот на нејзиниот издавач несомнено е значајно оштетена. Исто така не помал проблем е структурата на ТИЕР 1 регулаторниот капитал на банките, што во еден значаен дел (приближно 50%) се состои од одложени даночни средства, што се конвертирани во одложени даночни кредити. Овие одложени даночни кредити, во согласност со промените во респективната регулатива за солвентност на банките во ЕУ, односно во согласност со Базел 3, можат да се квалификуваат како ТИЕР 1 капитал. Одложените даночни кредити овозможуваат банките да имаат право, доколку во иднина работат со загуба, по оданочувањето да побаруваат поврат на данок од државата во парични средства наместо во државни обврзници. Даночните средства ги вклучуваат средствата што биле признати или можат да бидат признати како загуби од Програмата за повторен откуп на долгот на грчката држава (Greek State Debt Buyback Programme) и на приватниот сектор (Private Sector Involvement-PSI), акумулираните резервации и општи резерви за кредитен ризик поврзани со побарувањата во билансите на грчките банки на 31.12.2014 година. Повеќето грчки банки на крајот на минатата година одржаа вонредни собранија на кои беа донесени одлуки ваквите даночни кредити да бидат вклучени во регулаторниот капитал, односно да влезат во примена на регулативата што во Грција влезе на сила со започнувањето на оваа фискална година. Оттука, имајќи ја предвид солвентната позиција на грчката држава, може да се заклучи дека еден значаен дел од регулаторниот капитал на грчките банки ефективно не е сигурен со оглед дека се базира на ветување на грчката држава за што, во овие околности, практично и да нема никаква гаранција. Инаку, просечната стапка на адекватност на четирите големи грчки банки на крајот на минатата година изнесуваше 11,3%, а три од нив не го поминаа сеопфатниот стрес-тест што беше спроведен минатата година пред ЕЦБ да ја преземе супервизијата над овие банки.
Конечно, можеби најголем ризик по солвентната позиција на грчките банки претставува прогресивното влошување на состојбите во економијата, што во првиот квартал од годинава повторно се врати во рецесија по забележаниот раст во 2014 година. Доколку состојбите продолжат да се влошуваат може да се очекува дека сè поголем број должници ќе почнат да доцнат во плаќањето на обврските спрема банките, а ова посебно може да се очекува кај должниците кои успеаја во изминатиов период да ги реструктуираат своите обврски и да фатат какво такво темпо во отплатата на обврските.
Што ги очекува грчките банки задутре? Доколку грчкиот народ на референдумот се изјасни за продолжување на мерките на штедење, односно за продолжување на аранжманот со европските кредитори, тогаш сосема извесно сценарио е дека ЕЦБ може да побара нов план за докапитализација на банките со цел да обезбеди дека пристапот до операциите за финансирање во крајна инстанца е кредитбилен и е во согласност со нејзините правила дека овие средства можат да ги користат исклучително солвентни банки. Во спротивно, доколку граѓаните на Грција одлучат да ја поддржат политиката на Владата на Ципрас, тогаш можен излез од состојбата е кипарското сценарио од 2013 година каде што банките би биле рекапитализирани на сметка на депозитарите, т.н. bailing in или излез од монетарната унија и враќање на драхмата за Банката на Грција да може да обезбеди враќање на ликвидноста во системот. Цената што ќе треба да ја платат грчките депозитари и даночни обврзници и во двата случаја во моментов тешко може да се измери, но едно е јасно, нема да биде мала.