Финансии / Банкарство
ФИНАНСИСКИ ПАЗАРИ | Дејан Граорковски: Влијанието на новите трговските царини на американската администрација врз глобалниот економски раст и инфлацијата
Дејан Граорковски, aвторот е самостоен соработник, девизен дилер во Шпаркасе банка АД Скопје
Економија и бизнис | печатено издание | 15 јули 2025г.
Поттикната од либерализацијата на трговијата, од технолошкиот напредок и од интеграцијата на пазарите, во последниве децении глобалната економија стана значително меѓузависна. Сепак, во последно време се забележува тренд на воведување заштитни мерки меѓу кои најзастапени се царините (даноците) кои ги наметнуваат земјите врз увозни производи сè со цел да се заштитат домашните индустрии од увозната конкуренција.
Со доаѓањето на Доналд Трамп во Белата куќа, овој тренд го забележуваме сè почесто. Воведувањето на новите царини е дел од неговата нова економска стратегија за намалување на трговскиот дефицит, заштита на американското производство, како и правење притисок врз странските влади. Тој прогласи вонредна национална состојба повикувајќи се на Законот ИЕЕПА (IEEPA) кој му дозволува да воведе економски мерки, вклучително царини по тој основ. На почетокот на февруари се воведоа царини од 25 % на сите производи од Мексико и од Канада и 10 % на сите производи од Кина. Овие мерки беа наречени „безбедносни царини“ и претставуваа прв чекор во започување на подолгорочна стратегија за глобален притисок. Во втората фаза беа воведени царини од 25 % за челик и за алуминиум, за автомобили и за автомобилски делови. На 2 април, т.н. Ден на ослободувањето (Liberation Day), Трамп најави униформна царина од 10 % на речиси сите увозни производи од САД со можност за зголемување до 50 % за потенцијални „непријателски економии“.
Овие случувања предизвикаа многу турбуленции на финансиските пазари и огромно негодување од страна на најголемите трговски партнери на Америка: Канада, Мексико, Кина, ЕУ. Сепак, американската администрација одлучи да го одложи воведувањето на новите царини за период од 90 дена (9 јули). Oдлуката беше со цел да се даде време на земјите да преговараат за билатерални договори со САД. Со тоа би се избегнало активирање на нови високи царини кои би изнесувале дури и над 50 %, како и да се направи притисок врз странските влади да прифатат услови кои би биле во поголема полза на САД.
Новонаметнатите глобални економски услови од почетокот на годинава предизвикаа лавина на реакции од страна на еминентните светски финансиски институции. Во својот најнов економски извештај, ОЕЦД предупредува дека глобалната економија се соочува со забавување на растот, пред сè како последица на засилените трговски конфликти. Проекциите покажуваат дека светскиот економски раст на крајот од 2025 год. ќе достигне 2,9 %, што претставува второ надолно ревидирање на проектираниот раст за оваа година, а кој во март беше 3,8 %. Проекциите предвидуваат забавување и на економскиот раст на САД на 1,6 % во 2025 година и на 1,5 % во 2026 година, што исто така претставува значително влошување во однос на претходните очекувања од 2,2 % и 1,6 % соодветно.
Во состојба на високи царини, глобалните компании се приморани да го прилагодат своето производство, што води до зголемени трошоци и намалување на ефикасноста. Земјите што се погодени од американските царини исто така имаат право да воведуваат свои тарифи кои може да креираат дополнителни трговски војни и уште поголема нестабилност. Зголемената неизвесност во трговските политики дополнително ги обесхрабрува долгорочните инвестиции и ја поткопува довербата на бизнис-секторите. Според официјалните податоци од ММФ, трговската војна на САД со Кина во периодот 2018 − 2020 година доведе до забавување на глобалниот БДП за околу 0,5 % во 2019 година.
Генералниот секретар на ОЕЦД јасно апелираше дека е неопходен конструктивен дијалог за решавање на економските тензии во најбрз рок. Во спротивно светот се соочува со сценарио на траен економски застој, поделба на пазарите и намалена глобална соработка. Протекционизмот, како економска политика која ги штити домашните индустрии, има сериозни долгорочни последици. Оваа политика на краток рок може да влијае кон поголема побарувачка на домашни производи, но долгорочно ги нарушува трговските односи, го зголемува ценовниот притисок врз потрошувачите и носи нестабилност на глобалните финансиски пазари.
Иако досега трговската војна немаше значајно негативно влијание, економистите укажуваат дека овие мерки ќе имаат одложени ефекти на инфлацијата и на пазарот на труд кои би можеле да се рефлектираат неповолно за американската економија кон крајот на тековнава година. Инфлацијата во САД досега не забележа значаен пораст, пред сè поради тоа што американските компании го предвидоа воведувањето на тарифите и ги наполнија резервните залихи, што им овозможи на компаниите, особено на тие со помала ценовна моќ, да го одложат зголемувањето на цените, тактика која на долг рок е тешко одржлива.
Со оглед на трговските, на фискалните и на геополитичките неизвесности, во овој период централните банки останаа претпазливи. ЕЦБ ги намали каматните стапки за 25 базични поени во јуни, како што и беше очекувано, но слични потези од Шведската централна банка и особено од Норвешката централна банка ги изненадија пазарите кои не очекуваа намалување. Каматните стапки на ЕЦБ и на ФЕД се очекува да останат на исто ниво во јули, но очекувањата се намалувањето да продолжи во септември.
Како што Конгресот се приближуваше до одобрување на новиот даночен закон, од кој се очекува зголемување на буџетскиот дефицит и понуда на долгорочни обврзници на пазарите, кривата на приносот од американските државни обврзници продолжи да се движи во нагорна линија. Сепак, спротивно на тоа, сентиментот на финансиските пазари е во насока на намалување на каматните стапки во септември од страна на ФЕД. Таквите очекувања произлегоа од последниот состанок на ФОМЦ како резултат на апелот за претпазливост и на низата негативни економски податоци за американската економија од почетокот на јуни.
Случувањата на глобалните пазари предизвикаа волатилност на девизниот пазар, каде што во последниот месец забележуваме зајакнување на валутите од Централна и од Источна Европа, а од друга страна продолжен пад на американскиот долар при што соодносот ЕУР/УСД се движеше блиску до 1,18 – највисоко ниво што го забележуваме од 2021 година. Релативните каматни стапки, падот на цените на енергијата и песимистичките очекувања кон американските средства и ребалансирањето на хеџинг односите дополнително придонесоа за одржување на притисокот врз доларот.
Што значи сето ова за иднината на глобалната економија? Дали ќе продолжиме да гледаме зголемени трговски бариери и протекционистички мерки? Како ќе се справат земјите со зголемените трошоци и намалената ефикасност? Дали ќе успеат да ги заштитат своите домашни индустрии без да ги нарушат трговските односи? И што е со инфлацијата и со пазарот на труд? Дали ни следува стабилизација на финансиските пазари или ќе се соочиме со нови предизвици и зголемена волатилност? Овие прашања остануваат отворени и ќе бараат внимателно следење и анализа. На крај, во едно можеме да бидеме сигурни: глобалната економија е во период на значителни промени и неизвесности. Како ќе се развиваат настаните, само времето ќе покаже. Но, дали сме подготвени за она што следува?