Финансии / Банкарство

КЛУЧНИТЕ ТРЕНДОВИ ВО МАКЕДОНСКИОТ КОРПОРАТИВЕН СЕКТОР

Авторот е самостоен советник, Дирекција за финансиска стабилност и банкарска регулатива, НБРМ

• Сподели:

Ова лето изобилува со низа економски и финансиски случувања на глобален план, почнувајќи од повторното актуализирање на фискалната криза кај нашиот јужен сосед, па преку забавувањето на кинеската економија, падот на цените на нафтата и на суровините на светските берзи, па до сè поизвесното монетарно затегнување од страна на Федералните резерви на САД. Меѓутоа, како по некое непишано правило, во дебатите во нашата јавност глобалните случувања остануваат во втор план споредено со домашните економски теми. Притоа главниот акцент вообичаено се става на големината и на одржливоста на јавниот долг, распределбата на буџетот, оданочувањето и слични фискални теми што, на еден или на друг начин, имаат допирна точка со дневната политика. Наспроти ова, перформансите на претпријатијата вообичаено остануваат во втор план и се чини дека неоправдано се подзаборавени.

екаде на половината од календарската година, НБРМ го објави Извештајот за финансиската стабилност каде што можат да се најдат корисни информации за оној дел од економските субјекти што, според методолошките упатства на ММФ, се нарекува корпоративен сектор. Овој извештај се објавува уште од 2006 година и може да послужи како добра основа за каква било подлабока анализа на остварувањата на македонскиот корпоративен сектор што, главно, е составен од трговски друштва со приватен капитал, но вклучува и друштва со доминантен јавен капитал што вршат одредена економска дејност како што се, на пример, државните и локалните јавни претпријатија или акционерските друштва во сопственост на државата. Вака дефиниран, корпоративниот сектор учествува со околу две третини во формирањето на БДП и опфаќа над три четвртини од вработените лица во земјава. Оттука неговите резултати не само што се главен носител на остварениот и на потенцијалниот економски раст туку и посредно ги условуваат движењата на пазарот на труд, расположливиот доход на населението, резултатите на финансиските институции, екстерните статистики на земјата, па дури и фискалните перформанси. Информациите за корпоративниот сектор се добиени преку агрегација на годишните сметки што претпријатијата ги доставиле до Централниот регистар на Република Македонија. Нивниот број се менува секоја година, а во 2014 година изнесуваше 57.906 активни субјекти. Ваквиот начин на добивање на информациите нуди низа предности, но, за жал, носи и одредено ограничување првенствено поради тоа што разликите во системите за финансиското известување меѓу претпријатијата стануваат значајна детерминанта за квалитетот на добиените податоци.

Пристапот на корпоративниот сектор до финансиите првенствено зависи од оценката на постојното ниво на негова задолженост. Декомпозицијата на долгот на домашниот корпоративен сектор, наспроти распространетото јавно мнение, покажува дека домашните банки, всушност, и не се најголемиот доверител на корпоративниот сектор. Повеќе од една половина од долгот на корпоративниот сектор е кон нерезидентни доверители, главно во форма на долг на домашни претпријатија кон странските матични лица, но и со вклучени обврски по основ на трговски кредити од странските партнери или долгот по основ на кредити од странски банки. Другите сегменти од домашниот финансиски систем имаат незначително учество во финансирањето на активностите на домашните претпријатија, што е одлика на целосното отсуство на издавањето на хартии од вредност на домашниот или на меѓународниот финансиски пазар. Вкупниот долг на корпоративниот сектор на крајот од 2014 година учествувал со околу 64% во БДП, додека неговата нето- -задолженост е на ниво од околу 35% од бруто домашниот производ (Графикон бр. 1.). Со оглед на фактот што долгот на корпоративниот сектор кон нерезидентите е во странска валута, а воедно и нешто повеќе од половината од долгот кон домашните банки е со валутна компонента, политиката на одржување стабилен курс на денарот во однос на еврото, всушност, е клучен предуслов за одржување стабилно ниво на задолженост и посредно влијае и на неговата способност за сервисирање на долгот. Сепак треба да се истакне дека веќе трета година по ред над половина од вкупните новоодобрени кредити од домашните банки на правните лица се номинирани во денари што, од една страна, се должи на промените во валутната структура на изворите на финансирање на банките, односно растот на денарското штедење, а од друга страна произлегува и од историски ниското ниво на денарските активни каматни стапки.

Во Македонија релативно малку трговски друштва, без никаква задршка, би можеле да се наречат корпорации по примерот на големите компании од развиените земји. Убедливо мнозинство од македонските претпријатија се класификуваат како мали и микросубјекти според критериумите за класификување дадени во Законот за трговските друштва. Така, според податоците од Централниот регистар, само 1,9% од субјектите вклучени во корпоративниот сектор се големи и средни, додека малите и микросубјектите заедно зафаќаат 98,1%. Од друга страна, средствата и финансискиот резултат на корпоративниот сектор се сосема поинаку распределени. Доминантната улога ја имаат големите и средните претпријатија со учество од 63% во средствата, односно 72% во вкупната добивка на корпоративниот сектор. Сами по себе ваквите разлики не се големо изненадување, односно можат да се сметаат за очекувана последица од дејството на пазарните сили. Меѓутоа, она што е карактеристично за македонските мали и микропретпријатија се забележително послабите остварувања споредени со остварувањата на големите и на средните претпријатија. Имено, кај речиси сите показатели за работењето, малите и средните претпријатија манифестираат полоши резултати. Овие субјекти се нешто позадолжени, работат со помал обрт на средствата и бележат послаба профитабилност. Ако треба да се идентификуваат показатели што се слични за сите субјекти независно од нивната големина, дефинитивно тоа би биле показателите за ликвидноста. Меѓутоа, нивното ниво е под нивото што теоретски се смета за задоволително (1 за моментната ликвидност, односно 2 за тековната ликвидност) и укажува дека управувањето со ликвидноста и пронаоѓањето на доволно ликвидни средства, всушност, е главниот предизвик за домашниот корпоративен сектор. Оттука не треба да изненадува што, на едно просечно македонско претпријатие, му требаат околу четири месеци за наплата на своите побарувања, а речиси шест месеци за исплата на неговите краткорочни обврски. Со други зборови, меѓусебните побарувања и обврски на претпријатијата имаат и тоа како големо значење како извор на нивно финансирање.

Најголемите поместувања во 2014 година се забележуваат кај показателите за профитабилноста на корпоративниот сектор и тоа во насока на нивно намалување (Графикон бр. 2.). Со оглед на тоа што главните ризици кои ги носи домашниот корпоративен сектор за банкарскиот систем се сведуваат на одржувањето на неговата способност за сервисирање на долгот, ова намалување на профитабилноста во 2014 година го претставува можеби и главниот ограничувачки фактор при оценките како на неговата кредитоспособност, така и за потенцијалот за неговиот иден развој. Намалената профитабилност влијаеше во насока на намалување на покриеноста на финансиските расходи со оперативната добивка, и тоа во услови на историски најниско ниво на каматните стапки како на домашниот, така и на меѓународниот финансиски пазар. Овој показател вообичаено би требало да има клучно значење за оценката на ризичноста и на одржливоста на долгот на корпоративниот сектор од страна на неговите кредитори, па оттука неговиот пад може да влијае во насока на нивно воздржано однесување. Историски најниското ниво на референтните пазарни каматни стапки наметнува логичен заклучок дека идните нивни промени веројатно ќе бидат во насока на зголемување. Повеќе од 70% од кредитите што домашните банки ги одобриле на корпоративниот сектор имаат варијабилна или прилагодлива каматна стапка, што за претпријатијата – кредитокорисници носи ризик од зголемување на нивните расходи за финансирање. Имено, висината на каматната стапка кај ваквите кредити може да се промени во зависност од движењата на пазарните каматни стапки или со еднострана дискрециска одлука на органите на банките. Во такви околности, домашниот корпоративен сектор би бил ранлив, а особено оние субјекти што се финансираат исклучително преку домашните банки и немаат силна преговарачка моќ.

Друг фактор што влијае врз начинот на кој доверителите ја оценуваат кредитоспособноста на корпоративниот сектор е динамиката на неговата нефункционална задолженост. Нефункционалниот долг посредно го определува и трошокот за финансирањето на претпријатијата преку влијанието врз премијата за ризик што е вградена во каматните стапки на долгот. За одбележување е што растот на нефункционалните кредити на корпоративниот сектор во 2014 година манифестираше забавување споредено со минатите неколку години, но нивното учеството во вкупните кредити го достигна највисокото ниво во последниве неколку години (Графикон бр. 3.). Ова упатува на заклучок дека сè уште се присутни последиците од намалената глобална побарувачка како доминантен посткризен ефект што го чувствуваа домашните претпријатија. Нивото на нефункционалните кредити ќе наметне предизвици и пред домашните банки, посебно во врска со управувањето со проблематичната изложеност. Во овој контекст се чини дека банките нужно ќе треба да преземат поактивна улога и како евентуални стечајни доверители во насока на идентификување на субјектите што би можеле да бидат реактивирани преку изработка и спроведување на ефективен план за реорганизација. Подеднакво важна за банките останува и потребата за објективно оценување на кредитоспособноста на претпријатијата уште во моментот на воспоставувањето на кредитната изложеност.

Она што честопати го привлекува вниманието на јавноста, а особено на бизнис-заедницата, е обемот на кредитната поддршка што домашните банки им ја даваат на претпријатијата. Претставниците на бизнис-заедница често истакнуваат недоволна кредитна активност од банките или тешки услови за пристап до кредити. Анализирано преку соодносот на кредитите на претпријатијата и БДП се чини дека постои одреден степен на оправданост во овие поплаки со оглед дека по глобалната криза соодносот континуирано е под неговиот долгорочниот тренд (Графикон бр. 4.). Од друга страна, банките имаат интерес за кредитирање, но треба да се има предвид дека нивната улога на финансиер на домашниот корпоративниот сектор ниту е, ниту може да биде безусловна. Улогата на банките како кредитор на корпоративниот сектор главно произлегува од оценката на неговите остварувања и преку тоа на способноста за редовно сервисирање како на постоечкиот, така и на новите долгови. Оттука каква било дискусија за обемот со кој банките ги кредитираат претпријатијата неминовно води до анализа на начинот на кој банките вршат квалитативна и квантитативна проценка на ризиците што го следат кое било склучување на кредитен договор. Факт е дека глобалната финансиска криза донесе и заострување на стандардите за кредитирање споредено со претходниот период и ова го објаснува и забележаното отстапување од трендот на соодносот меѓу кредитите на претпријатијата и БДП. Воедно треба да се нагласи дека на крајот од 2014 година овој сооднос речиси се изедначи со долгорочниот тренд, што упатува на заклучок дека просторот за интензивен кредитен раст кон претпријатијата е oграничен.