Финансии / Банкарство

ТРАНСПАРЕНТНОСТА НА КОМПАНИИТЕ КОТИРАНИ НА „МАКЕДОНСКАТА БЕРЗА“

Авторот е правник во Македонска берза

• Сподели:

БЛИСКУ ИЛИ ДАЛЕКУ ОД ЕВРОПСКИТЕ СТАНДАРДИ

Транспарентност: when much is known by many
Транспарентноста во работењето на компаниите е широко експлоатиран термин, меѓу првите на кои помислуваат инвеститорите пред каква било инвестициска одлука, меѓу најзначајните на кои укажуваат аналитичарите во своите извештаи, меѓу најстрого регулираните во актите на регулаторите, меѓу најексплоатираните во маркетингот на компаниите. Штом има толку многу засегнати страни за транспарентноста во работењето на една компанија, се поставува прашањето што е всушност транспарентноста: дали тоа што инвеститорот сака да го знае за компанијата или тоа што менаџментот сака да го каже за компанијата, или тоа што регулаторот бара да биде обелоденето за компанијата, или сето претходно заедно. Комплексноста на дефиницијата за транспарентност од познатиот „Бизнис дикшнери“ (Business Dictionary) доволно укажува на тоа дека многу фактори во корелација со многу услови треба да бидат земени предвид за меродавно и критичко оценување на транспарентоста.

Берзата за транспарентноста
Ако за транспарентноста на компаниите со сигурност може да се каже дека е еден од неизбежните предуслови за слободен и ефикасен пазар на хартии од вредност, тогаш не случајно „Македонската берза“, во своето дваесетгодишно постоење, континуирано вложува напори во насока на подобрување на корпоративната култура и свесноста на компаниите за значењето на нивното транспарентно однесување за пазарот во целина.
Историски гледано котираните компании на Берзата не пристапија на котација затоа што доброволно го прифатија предизвикот да се отворат кон јавноста, точно, реално и навремено да информираат за своите деловни успеси и падови. Имено, во два наврати досега (во 2002 и во 2013 година) котирањето на Берзата за компаниите што исполнуваат соодветни критериуми беше законски задолжителна обврска. Сепак, без разлика на начинот и причините поради кои некоја компанија станала котирана на Берзата, Берзата воспостави строги правила за обелоденување на информациите и ја наметна транспарентноста како нов начин на кој компаниите комуницираат со засегнатите страни. Иако статистиките на Берзата од последниве години за движењето на цените на акциите во нагорна или надолна линија, како резултат на оптимистички или негативистички информации за една компанија, не одат секогаш во прилог на тезата дека информациите го движат пазарот, сепак навремената и точна информираност на инвеститорите не смее да биде занемарена и потценета. Уште повеќе што позитивната корелација меѓу пазарните движења и обелоденетите информации перманентно се зголемува.
Правилата за котација на Берзата се правната рамка што го дефинира задолжителниот опсег на информации кои котираните компании треба да ги обелоденат во јавноста со точно определена содржина, на точно определен начин, во точно определено време. Важечките Правила за котација на Берзата беа донесени во 2013 година кога, впрочем, и се случија законските измени што ја наметнаа втората задолжителна котација и кога топката за утврдување на правила за известување на овие компании беше префрлена на страната на Берзата. Квантитативните и квалитативните анализи на објавите на котираните компании преку специјалната апликацијата СЕИ-Нет на интернет-страницата на Берзата, што претставува централизирано место за објави од котираните компании, покажуваат висок степен на исполнителност на обврските за објавување дури и од страна на задолжително котираните.
Затоа, во услови на речиси стопроцентно исполнување на обврските за информирање (во делот на финансиски ценовно чувствителни информации) од страна на котираните компании на Берзата, од една страна и на севкупаната општествено-политичка и економска тенденциозност за приклучување кон европската заедница, од друга страна, се поставува прашањето на кое скалило е транспарентноста на котираните компании на „Македонската берза“ во однос на строгите европски правила за транспарентност и обелоденување.

НАШАТА БЕРЗА, КАКО ЗАДОЛЖИТЕЛНА ЈА НАМЕТНУВА ОБВРСКАТА ЗА КВАРТАЛНО ИЗВЕСТУВАЊЕ ПРЕКУ ОБЈАВА НА БИЛАНСИТЕ НА УСПЕХ НА КОТИРАНИТЕ КОМПАНИИ ПО ПРВИОТ И ТРЕТИОТ КВАРТАЛ ВО ГОДИНАТА

Европска директива за транспарентност
Пресликано во правните рамки на европско ниво, транспарентноста на издавачите (компаниите) чии акции се тргуваат на регулираните пазари е регулирана во т.н. Директива за транспарентност (Transparency Directive 2004-109-EC) донесена на 15 декември 2004 година. Иако оваа Директива не претставува револуционерен правен акт, сепак Директивата за транспарентност е оценета како значаен инструмент за модернизација на финансиските пазари во Европската унија . Директивата за транспарентност е ревидирана во 2013 година со усвојување на Директивата 2013/50/EU на 22 октомври 2013 година.
Во согласност со најавените измени во законската регулатива во областа на хартиите од вредност кај нас се очекува дека во текот на наредната година ќе бидат усвоени нови законски решенија во оваа област од македонското законодавство, што ќе бидат усогласени со важечките европски регулативи. Транспонирањето на европските директиви ќе се одвива според принципот на градација во имплементација во зависност од степенот на развој на пазарот на капитал со цел превенирање на посериозни дисторзии во овој сегмент од финансиското окружување на земјата. Директивата, од своја страна, го пропишува минимумот правила за транспарентност кои издавачите од регулираните пазари треба да ги применуваат и затоа во неа генерално е предвидено дека земјата-членка на ЕУ може да пропише построги обврски за издавачите на хартии од вредност од оние што се опфатени со Директивата.
Со оглед на фактот дека станува збор за сложена Директива што е веќе имплементирана во земји со многу поразвиени пазари на хартии од вредност, со пософистицирани пазарни инструменти и повисок степен на инвеститорска едуцираност, за потребите на овој текст ќе се направи опфат на дел на оние одредби од Директивата кои на некој начин се регулирани и во Правилата за котација на Берзата со цел да се направи компаративна анализа на степенот на транспарентноста на котираните компании на Берзата која ја практикуваат во моментов.

Регулирани информации
Директивата за транспарентност предвидува дека издавачите на хартии од вредност на регулираните пазари во рамките на ЕУ треба да обезбедат транспарентност кон инвеститорите преку редовни периодични и тековни обелоденувања на регулирани информации и преку пренесување на таквите информации на јавноста во заедницата . Регулираните информации на кои се однесува оваа Директивата се:
- периодични информации (годишните и полугодишните финансиски извештаи) и
- тековните или т.н „on-going“ информации (известувања за значителни удели, стекнување на сопствени акции, други ценовно чувствителни информации).

Периодични информации
Погледнато низ призмата на Правилата за котација на Берзата, споредбата на периодичните информации што ги пропишува Директивата и финансиските извештаи што мора да бидат објавени според Правилата за котација упатува на релативно оптимистички заклучок: годишните и полугодишните извештаи што ги бара Берзата да бидат објавени од котираните компании се речиси исти или слични со периодичните информации пропишани во Директивата. Во однос на објавување на финансиски извештаи што опфаќаат период пократок од годишните и полугодишните извештаи, Директивата пропишува дека земјата-членка не може да бара од издавачите објавување на такви извештаи, освен доколку не се исполнети точно утврдени услови како, на пример, објавата на таквите извештаи да не претставува дополнително оптоварување, особено на малите и средни по големина издавачи (актуелна тема деновиве во Република Бугарија).
Нашата Берза, од друга страна, како задолжителна ја наметнува обврската за квартално известување преку објава на билансите на успех на котираните компании по првиот и третиот квартал во годината.
Поизразени се разликите во крајните рокови за објавувањето на периодичните извештаи и периодот на нивната достапност до јавноста според Директивата и според Правилата за котација. Така, Директивата е јасна: издавачот ги објавува во јавноста своите годишни финансиски извештаи најдоцна 4 месеци по завршување на секоја финансиска година и води сметка тие да ѝ бидат достапни на јавноста најмалку 10 години. За полугодишните извештаи предвидено е објавување најбрзо што може по истекот на шестмесечниот период на кој се однесуваат, но не подоцна од три месеци од истекот на периодот, а достапни се до јавноста најмалку 10 години, исто така.
За разлика од фиксниот временски рок за објавување на годишните финансиски извештаи предвиден во Директивата, Берзата од котираните компании бара објавување на финансиските извештаи во рок од 7 дена од нивното усвојување од собранието на акционери на компанијата што, пак, во согласност со Законот за трговски друштва се одржува во рокови што се подолги од рокот утврден од Директивата. За објавување на полугодишните финансиски извештаи рокот е најдоцна до 31.8. во тековната година, што е дури пократок рок од рокот предвиден во Директивата.
Она што во поглед на објавувањето на финансиските извештаи недостасува во Правилата за котација е рокот во кој финансиските извештаи мора да бидат достапни на јавноста по нивното објавување. Иако недостасува изречна законска или подзаконска регулација по ова прашање, сепак состојбата на теренот не е толку лоша. Еден дел од котираните компании на своите интернет-страници имаат архива од годишните извештаи за работење и ревидираните финансиски извештаи. Берзата, од своја страна, на посебната апликација за известување од котираните компании СЕИ-Нет исто така има архива на сите објави од котираните компании, вклучително и периодичните извештаи почнувајќи од 2006 година, па наваму. На овој начин, инвеститорите сепак имаат механизам за подолгорочно следење на состојбите во некоја компанија и доволен материјал за анализи и предвидувања, што е во духот на решението на Директивата.

Тековни информации
Во врска со тековните информации, Директивата особен акцент става на известувањата за знaчителните удели во капиталот (major holdings). Известувањата за значителни удели во Директивата за транспарентност се одвиваат во два циклуса. Најпрвин, имателот на акции е должен да ја извести компанијата (издавачот) секогаш кога стекнува, надминува или ја намалува сопственоста на акции во една компанија на 5%, 10%, 15%, 20%, 25%, 30%, 50% и 75% од вкупниот број на акции кои им даваат гласачки права на нивните иматели. Издавачот е должен ваквите известувања да ги направи веднаш, но не подоцна од четири дена на тргување од денот кога тие се стекнати, надминати или намалени. Во вториот циклус на обелоденување на овие тековни информации до јавноста, издавачот треба објавите од имателот на акции за значителните удели да ги направи достапни до јавноста во рок од три дена од денот на приемот на известувањето од страна на имателот на акции.
За разлика од Директивата, обврската за известување за значителни удели според Правилата за котација е на страната на компанијата (издавачот), која мора да објави известување за сите промени на сопственоста при кои одредени сопственици се стекнале со 5% од главнината на акциите со право на глас. Уште повеќе, издавачот мора да објави известување за секоја наредна промена на сопственоста над 5% од главнината на акциите со право на глас, за разлика од Директивата каде што се утврдени процентуалните прагови за кои е задолжително известувањето.
Ако на ова се додадат и обврските за објавувања во врска со акциите со право на глас кои ги поседуваат членовите на органите на управување, како и другите објави во врска со капиталот на друштвото во согласност со Правилата за котација, тогаш оценката е дека ваквите објави значително одат во прилог на транспарентноста на една компанија од аспект на поседувањето на значителни удели од нејзиниот акционерски капитал.

Ако застанеме овде да ги сумираме заклучоците од компарацијата, тогаш со сигурност може да се каже дека на инвеститорите на домашниот пазар на хартии од вредност не им недостасуваат квалитетни, навремени и точни информации, без разлика што формалното транспонирање на Директивата во домашната регулатива сè уште не е направено.
Секако дека со воведувањето на одредбите од Директивата како законски минимум под кој не се може ќе се внесат значителни нови обврски за компаниите во однос на задолжителните објави. Но, фокусот не треба да биде само на обврските. Придобивките од имплементацијата на Директивата се далекусежни. Директивата нуди решенија за поедноставување и хармонизација на начинот на известување преку воведување на унифициран електронски формулар за подготвување на годишните финансиски извештаи, кој ќе биде задолжителен од 1.1.2020 година. Исто така Директивата упатува на тоа дека секоја земја-членка мора да обезбеди најмалку еден официјален централен механизам за собирање на регулираните информации и од досегашните искуства во земјите-членки често берзите ја преземаат таа обврска за централизирано собирање на информациите. И конечно, Директивата предвидува и креирање на веб-портал што ќе претставува европска електронска централна точка за пристап до сите регулирани податоци, сè со цел податоците кои издавачите мораат да ги објавуваат навремено, лесно и едноставно да стигнат до инвеститорите.

(декември 2015-јануари 2016)