Финансии / Банкарство
Неодоливиот шарм на дивидендите
Јован Радановиќ, авторот е портфолио менаџер во КБ Публикум инвест АД Скопје
Михаил Петковски, aвторот е универзитетски професор
Џон Д. Рокфелер (1839 − 1937) се смета за убедливо најбогатиот Американец на сите времиња, финансиски многу помоќен од Бил Гејтс и Џеф Безос. Меѓу другото, бил многу успешен и страстен берзански играч, а во финансиските кругови и денес често се споменува неговата легендарна реченица: „Единственото нешто што ми создава задоволство е да гледам како моите дивиденди доаѓаат.“
Нема сомнение дека и за современите инвеститори во акции дивидендите имаат иста или слична привлечност како во епохата на Џон Д. Рокфелер. Неодоливиот шарм на дивидендите особено се интензивираше во последниве десетина години кога беа забележани историски ниски каматни стапки на обврзниците и на банкарските депозити. Во таков глобален амбиент, нервозните инвеститори сè повеќе се вртат кон акциите што исплаќаат дивиденди, очекувајќи автоматски да генерираат доход. Но, тие нудат повеќе од доход: ако се реинвестираат, можат да претставуваат значителен процент од приносите што се добиваат од акциите.
Случајот на САД
Не претставува изненадување што Соединетите Американски Држави ја предводеа глобалната експанзија на дивидендите која започна околу 1990 година, а по падот за време на глобалната финансиска криза (2007 − 2009) растот продолжи до денес. Тие сè уште се најсилната светска економија, а нивните финансиски пазари немаат сериозна конкуренција на меѓународен план. Подолу е прикажан уделот на дивидендите во БДП на САД од 1950 до 2020 година.
Гледајќи го графиконот, веднаш се поставува прашањето како може да се објасни силниот пораст на уделот на дивидендите во БДП на САД во временскиот интервал непосредно пред 1990 година до денес наспроти нивната многу побавна динамика во поствоениот период. Прашањето е особено интересно ако се има предвид дека во САД просечниот економски раст по Втората светска војна до крајот на осумдесеттите години од минатиот век беше во просек побрз отколку во годините по тоа.
Ние гледаме две причини за таквиот развој на настаните. Како прво, под влијание на неолибералната економска филозофија, во 1985 година Владата на Роналд Реган ја намали највисоката стапка на данокот на доход од 90 % на 50 %. Веќе на крајот од осумдесеттите години, уделот на дивидендите во БДП започна видливо и непрекинато да расте за во 2003 година истиот данок да биде намален на 15 %. Перманентниот раст на дивидендите предизвикуваше пораст на приносите кај акциите, а тој пак раст на цените на акциите. Берзанската машина работеше совршено, иако често се јавуваат анализи на американски економисти кои тврдат дека пренасочувањето на средствата на корпорациите кон дивидендите се одвива на сметка на платите на средната класа и посиромашните слоеви на населението.
Второ, веќе спомнавме дека историски ниските каматни стапки многу ја зголемуваат атрактивноста на акциите што исплаќаат дивиденди. Но, нивниот пад не е резултат на дејството на пазарните сили, туку првенствено на државните политики. Имено, како резултат на одговорот на економските политики против глобалната финансиска криза и ковид-19 кризата се спроведоа експанзивни монетарни и фискални политики без преседан во историјата. Тие резултираа со креирање на голема ликвидност која доведе до исклучително долга експанзија на американските берзи и голем раст на уделот на дивидендите во американскиот БДП. Изгледа дека тој берзански циклус привршува, а што следува по него заслужува детална анализа и посебен труд.
Случајот на РСМ
По долгогодишниот период на транзиција и релативно краткиот период на ефектите од глобалната финансиска криза, македонската економија покажа умерен раст. Нефлексибилноста на домашните компании да се прилагодат соодветно на условите во глобализирана економија доведоа до еден подолг период на слаб раст на добивките, па и на дивидендите. Подолу е прикажан графикон со учеството на корпоративните дивиденди во однос на БДП на македонската економија од 2012 до 2020 година.
Приказот го опфаќа движењето на дивидендите на компаниите котирани на Македонската берза на хартии од вредност, изразени како процент во однос на бруто-домашниот производ на Република Северна Македонија. Во ова истражување е опфатен примерок од 40 котирани компании кои во периодот од 2012 година до 2021 година најавиле и исплатиле дивиденда за изминатата година.
Евидентно е дека показателот низ времето покажува опаѓачки тренд и тоа како резултат на неколку значајни моменти. Првиот момент е поврзан со процентот на исплата на дивиденда од добивката на компанијата. Во 2012 година, компанијата Македонски Телеком АД – Скопје учествувала со над 80 % од вкупните исплатени дивиденди за годината, што се должи на исплата на дивиденда од минати акумулирани добивки, односно тоа го преценува овој показател. Доколку се исклучи оваа дивиденда од пресметката, тогаш 2012 година ќе биде со најмало учество на дивидендите во однос на БДП. Понатаму, промените во регулативата на Народната банка и зголемените резервации за нефункционални кредити на банките ги намалија добивките во 2012 и 2013 година и тие забележаа еден подолг и бавен период на опоравување. Поддршката од проектите на државата во градежништвото и забрзаниот раст на кредитирањето на потрошувачки и станбени кредити од страна на банките водеше кон раст на профитите и дивидендите на банките кои истовремено станаа главен двигател на растот на берзата.
Треба да се напомене дека во 2015 година има најмногу компании што исплатиле дивиденда или вкупно 31 компанија од примерокот. Една од причините за опаѓачкиот тренд на показателот е намалувањето на бројот на компании кои исплаќаат дивиденди. Така, од 31 компанија во 2015 година се намалува бројот на компании што исплатиле дивиденда на 24 и 22 во 2019 и 2020 година соодветно. Сепак, индексот во истиот период покажа силен раст. Така, од 2018 до 2020 година, и покрај падот во градежниот сектор и туристичкиот сектор, преовладуваше растот кај банкарскиот, нафтениот и фармацевтскиот сектор. За време на пандемијата предизвикана од корона вирусот, во 2020 година показателот покажа позитивна промена во споредба со 2019 година.
Компаниите кои се дел од МБИ10 индексот во просек учествуваа со 74 % од вкупно исплатените дивиденди во примерокот од 40 компании. Во анализираниот период забележително е дека нивното учество во вкупниот промет на тргување на берзата расте низ времето. Така во 2012 година, компаниите кои се дел од индексот МБИ10 учествувале со само 17 % од вкупниот промет на берзата, додека пак врвот го достигнале во 2020 година со 72 % учество во вкупниот промет. Тоа покажува дека значењето на компаните кои се дел од индексот постепено расте и стануваат сè поатрактивни за инвеститорите од аспект на ликвидност, на стабилност на цените и на солидни дивидендни приноси. Може да се констатира дека македонските инвеститори претпочитаат стабилен дивиденден принос наспроти долгорочниот пораст на вредноста на компанијата. Тоа не е случај во развиените земји каде што поголем раст беше забележан кај брзорастечките компании за кои не е карактеристична исплата на дивиденда, туку реинвестирање на добивките.
Значајно за раздвижување на прометот на Македонската берза имаше формирањето на индексниот фонд МБИ10 од страна на Друштвото за управување со инвестициски фондови КБ Публикум инвест АД Скопје. Да разгледаме два периоди, пред постоењето на фондот МБИ10 и по формирањето на фондот. Во првиот период, просечниот годишен промет (од класично тргување) во периодот од 2012 до 2017 година, пред основање на фондот, изнесувал 2,45 милијарди денари. По формирање на индексниот фонд, во периодот од 2017 до 2020 година, просечниот годишен промет пораснал на 5,02 милијарди денари. Во истиот период се забележува опаѓање кај показателот бруто-дивиденди во однос на БДП. И покрај тоа, индексот забележува повеќе од двоен пораст, од 2137,32 индексни поени на почетокот на 2017 година на 4704,85 поени до крајот на 2020 година. Овој раст на индексот, генерално, се должи на банкарскиот сектор кој низ целиот период покажа солидни добивки, како и високи дивидендни приноси.
За зголемена атрактивност, поголем промет на берзата и привлекување на интересот на инвеститорите, од клучно значење се надминување на некои од ограничувањата и недостатоците на пазарот. Како главни ограничувања инвеститорите ги наведуваат малата понуда на новоиздадени хартии од вредност, помалиот број компании што исплаќаат дивиденди, намалениот број на слободни акции, како и ниската ликвидност на постоечките акции. Растот на индексот го привлече вниманието на домашните инвеститори, но не и кај странските инвеститори. На долг рок потребно е охрабрување на бизнис-секторот поактивно да се вклучи на пазарот на капитал преку примарни емисии на хартии од вредност како начин на финансирање на идни проекти во работењето, што ќе придонесе за поголема вклученост на јавноста на пазарот на капитал и зголемен промет со компаниите кои котираат на Македонската берза на хартии од вредност.
Меѓу македонскиот и американскиот финансиски систем постојат огромни разлики, но и една заедничка карактеристика. Кај двете земји, акциите кои исплаќаат дивиденди играат клучна улога во берзанската активност. Сепак, кај нас индикаторот кој го мери уделот на дивидендите во БДП покажува благ пад за разлика од експлозивниот раст во САД. Во САД растот е движен од силните мултинационални компании кои во континуитет инвестираат во проширување на нивниот бизнис. Од друга страна, во нашата економија низа фактори влијаат на падот како што се: фазата на зрелост на компаниите кои котираат и фокусот на компаниите кој е најчесто насочен кон малиот и ограничен домашен пазар. Тоа во превод значи дека нема појава на нови динамични компании на Македонската берза, додека кај некои од некогаш значајните играчи се забележува намалување на ефикасноста и профитабилноста. Со оглед на тоа, овој статистички податок треба да биде драгоцен патоказ за креаторите на економската политика. Тој практично укажува дека без енергични структурни реформи тешко би можеле да се приближиме до развиениот свет.
(Економија и бизнис, печатено издание, април 2022г.)