Економија
Гифенов Ефект – Дали недвижностите се Гифенови добра?
09.06.2022г.
Во 19 век, Роберт Гифен, англиски статистичар, забележал дека ирските селани барале повеќе компири кога цената на компирот растела. Ова е во спротивност со рационалниот закон на побарувачката, односно кога цената на едно добро се зголемува, очекувањата се дека тоа ќе предизвика дијаметрално спротивен ефект во однос на побарувачката.
Објаснувањето е сосема рационално. За селаните во западниот дел на Ирска, трошоците за нивната основна храна, компирите, претставувале голем дел од нивниот приход. Ако цената на компирот, кој беше многу поевтин од која било друга форма на храна, се зголеми, тогаш процентот на нивниот приход достапен за купување друга храна значително ќе се намали. Не можејќи да си дозволат друга храна, преостанатиот приход би го потрошиле на најевтината храна, имено на компирите.
Во последните 2 години во Македонија се повеќе станува веројатно дека недвижностите стануваат Гифенови добра. Општата перцепција, а и онаа на науката, е дека порастот на цените на становите, особено во Скопје, не се одрази негативно врз побарувачката. Напротив, желбата за купување стан повеќе се чини дека е на највисоко ниво. Се поставува прашањето од каде произлегува ваквиот феномен?
Во економската наука за да може да анализираме одреден сегмент, потребно е да се креира изолиран случај. Во таа насока, ќе го разгледаме случајот од аспект на каматните стапки, кои се цена на чинење на станбените кредити. Теоријата вика дека доколку се зголемат каматните стапки, ќе се намали побарувачката за кредити и на тој начин ќе се намали побарувачката и за станови. Но може и да не е така!
Да претпоставиме дека има фиксен износ на финансии кој треба да биде распределен за сите намени (кредитирање на компании, станбени кредити и потрошувачки кредити). Во случај каматната стапка да расте, финансирањето на компаниите и потрошувачките кредити ќе бидат во спореден план, за разлика од финансирањето на становите. Тоа произлегува од таму што ризикот од пропаѓање на бизнисот е далеку поголем од можноста за нередовно сервисирање на месечни ануитети од станбен кредит. Во таква ситуација банките ќе ги насочат слободните средства кон потенцијалните клиенти за станбени кредити. Кога луѓето мислат дека цените на становите ќе пораснат, тие бараат повеќе станови. Како што би рекле економистите, дополнителната побарувачка што произлегува од очекуваните зголемувања на цените може многу повеќе да го надомести падот на бараната количина што произлегува од зголемувањата на цените. Банките од друга страна се поспремни од кога било да дадат кредити за станови, со оглед на зголемената извесност од продажба на хипотеката, доколку клиентот не го враќа кредитот.
Ако пак ситуацијата ја разгледаме само од аспект на најавите за зголемување на каматните стапки, треба да напоменеме дека тоа неминовно ќе доведе до пораст на заштедите. Бидејќи во економијата работите се одвивват последично, реакцијата би била намалени инвестиции и пад на вработеноста, што пак ќе ја намали заштедата во одредена мера. Од друга страна, растечките каматни стапки ќе привлечат странски капитал кој пак неминовно ќе даде своја рефлексија врз девизниот курс. Притисокот врз девизниот курс дополнително ќе ги дестимулира банките за финансираат бизниси и повторно ќе го поттикне кредитирањето на станови, а крајниот ефект би бил инфлаторен притисок врз недвижностите и зголемување на побарувачката за станови.
Во една ваква ситуација има 2 рационални насоки кои може да придонесат да се спречи создавање на “балон” ситуација.
- 1. Зголемување на даноците. Потребно е да се реагира преку каналот на фискалната политика, односно да се воспостават дополнителни даноци за приходот кој се создава од недвижностите, со цел да се дестимулира нивно поседување.
- 2. Драстично намалување на каматните стапки. Со тоа банките да ги канализираат своите пласмани кон компаниите, а домакинствата да се стават во втор план.
Ако се земе предвид глобалната економска ситуација која налага зголемување на каматните стапки се чини дека од двете наведени алтернативи само првата би можела да придонесе за стабилизација на цената на недвижностите. Но, овој чекор е доста храбар и ретко кога политиката сака толку длабоко да навлегува во структурни непопулистички реформи, така што останува фактот дека недвижностите биле, се и ќе останат Гифенофи добра!