Економија
Автоматски стабилизатори на фискалната политика
17.11.2023г.
Автоматските фискални стабилизатори, познати и како вградени стабилизатори или автоматски стабилизатори, се карактеристики на даночниот систем кои работат на автоматско стабилизирање на економијата за време на периоди на економска експанзија или контракција без потреба од експлицитна владина интервенција. Овие стабилизатори помагаат да се ублажат влијанието на економските флуктуации и да се промовира економската стабилност.
Постојат два главни типа на автоматски фискални стабилизатори. Првиот, е прогресивен систем на данок на доход. Во земјите со систем на прогресивен данок на доход, поединците со повисоки примања плаќаат поголем процент од својот приход во даноци во споредба со оние со пониски приходи. За време на економски бум, кога приходите растат, поединците преминуваат во повисоки даночни групи, што доведува до автоматско зголемување на даночните приходи. Спротивно на тоа, за време на економски падови кога приходите се намалуваат, поединците може да преминат во пониски даночни групи, што доведува до намалување на даночните приходи. Овој прогресивен даночен систем помага да се намали влијанието на економските флуктуации со намалување на количината на пари што циркулира во економијата за време на бум и со инјектирање средства за време на рецесија.
Ќе се обидеме овој елемент да го претставиме преку 2 примери:
- Прво, да претпоставиме дека една компанија минатата година остварила бруто профит од 1 милион денари. Со даночна стапка од 10%, вкупниот данок што ќе го плати компанијата изнесува 100.000 денари. Ако оваа година компанијата бележи значителна експанзија и стигне до бруто профит од 1.5 милион денари, при непроменета даночна стапка државата ќе наплати 50% повисок данок, до износ од 150.000мкд.
- Друг случај е кога некој поединец остварува бруто доход од 95.000 денари и плаќа данок од 10%. Неговиот износ кој треба да го плати кон државата изнесува 9.500 денари. Ако економијата бележи експанзија и бруто заработката порасне на 110.000 денар, а државата има прогресивен данок и ги даночи поединците со даночна стапка од 15%, за бруто приход над 100.000 денари, тогаш без промена на даночната политика, државата ќе зафати поголема маса. Имено, во оваа ситуација поединецот ќе плати данок од 16.500 денари.
Вториот тип се изразува преку бенефиции за невработеност и програми за социјална помош. Бенефициите за невработеност и програмите за социјална помош обезбедени од владата се исто така автоматски стабилизатори. За време на економски падови, бројот на невработени лица има тенденција да се зголемува, што доведува до повисоки трошоци за бенефиции за невработеност. Слично на тоа, за време на економските експанзии, бројот на луѓе на кои им е потребна социјална помош може да се намали, што ќе резултира со намалени државни трошоци за овие програми.
Севкупниот ефект треба да создаде природен фискален суфицит или намален дефицит за време на економски бум. Овој вишок може да биде корисен бидејќи помага да се спречи прегревање на економијата и ја одржува инфлацијата под контрола. Тоа придонесува и за одржување на постабилна економска средина преку намалување на прекумерното задолжување на државата. Меѓутоа, за време на економски падови или рецесии, може да се појави спротивен ефект. Со пониски приходи и намалена економска активност, даночните приходи се намалуваат, додека државните трошоци за програми за социјална заштита и бенефиции за невработеност имаат тенденција да се зголемуваат. Автоматските стабилизатори функционираат како спротивставена сила на природните флуктуации на деловниот циклус, ублажувајќи ги екстремните подеми и падови. Покрај тоа, тие можат да бидат особено корисни за време на економска несигурност кога може да биде предизвик за креаторите на политиките да преземат навремени и соодветни активности.
Одредувањето на земјите кои имаат имплементирано најдобри автоматски стабилизатори може да биде субјективно и може да варира во зависност од специфичните економски и политички цели, но сепак, неколку земји се познати по тоа што имаат силни автоматски стабилизатори вградени во нивните фискални системи. Шведска, Германија, Данска, Канада и Австралија се меѓу носителите на епитетот за правилно поставени автоматски стабилизатори. Заедничко за сите нив е тоа што имаат прогресивниот даночен систем, широки спектар на програми за социјална заштита, осигурување на вработување и силен здравствен систем.
Иако погоре опишаниот склоп може да креира успешна приказна, сепак, важно е да се нопомене дека автоматските фискални стабилизатори можеби не секогаш се совршено усогласени со големината на економските флуктуации. Во одредени ситуации, може да бидат потребни дополнителни дискрециони фискални политики за да се решат потешки економски падови или да се спречи прегревање за време на силни економски експанзии. Затоа, често се користи комбинација од автоматски стабилизатори и добро издиференцирани дискрециони фискални мерки за одржување на урамнотежена и стабилна економија.
(E&Б)