Економија

Победа над инфлацијата?
(2023 г. версус 2024 г.)

Економија и бизнис | печатено издание | 01 февруари 2024г.

• Сподели:

По бурната и по многу нешта година на изненадувања (2022), 2023 година беше година на големи очекувања, пред сè во борбата со инфлацијата која беше дополнително засилена со глобалниот безбедносен момент со акцент на случувањата во Украина. Во целото премрежје на анализи, последици и причини, малку кој го спомена предвидувањето на г-ѓа Џенет Јелен која во 2018 година кога заминуваше од позицијата претседател на Одборот на гувернери на Федералните резерви во нејзиното завршно комунике напиша дека нè чека период на повисока инфлација. Се разбира, по долгогодишната борба со дефлацијата и политиката на предвремен откуп на должнички хартии од вредност (чие доспевање беше и со хоризонт 10 до 15 години), инфлацијата можеби и не беше изненадување бидејќи во монетарните системи на еврозоната и во САД имаше акумулирано многу висока ликвидност со многу ниски стапки (опсег од -0,50 % до 0,25 %), а безбедносниот момент само додаде гориво.
Европската централна банка и Федералните резерви 2023 година ја започнаа со официјална битка против инфлаторните притисоци. И двете централни банки беа на средина од нивните кампањи на зголемување на каматните стапки со чекори од 25 до 50 базни поени по седница. Првото полугодие донесе значаен напредок кај економијата на САД при што инфлацијата од бројка која гравитираше околу 9 % на годишно ниво дојде до бројка во опсег од 4 % до 5 % основна и вкупна стапка на инфлација. На Седницата, на 26 јули, Федералните резерви го направија последното зголемување на каматниот бенчмарк за 25 базни поени со таргетиран опсег 5,25 % − 5,50 %. Во второто полугодие, инфлацијата во еврозоната значително забави и дојде во опсег 2,50 % − 4,00 % при што Европската централна банка последното зголемување го изврши на 20 септември со фиксирање на депозитната каматна стапка на 4,00 %.

Како падна инфлацијата и дали може да се прогласи победа во 2023 година?
Еврозоната падот на инфлацијата го направи со пад на ефективната побарувачка што резултираше со намален економски раст и речиси рецесија (во некои држави негативен раст). Дополнително стабилизацијата на пазарот на енергенти и на електрична енергија ги намали инфлаторните притисоци бидејќи воениот конфликт во Украина и првичните проблеми кои ги предизвика на меѓународните пазари на снабдување беше премостен, Русија се ориентираше кон азиските пазари речиси целосно, Европа дел од набавките започна да ги обезбедува преку Соединетите Американски Држави.
Економијата на САД целата кампања на интензивно зголемување на каматните стапки на ФЕД ги помина значително бенигно. Имено, новите пазари, субвенциите на домашното производство и деглобализацијата ја одржаа американската економија во одлична форма со раст меѓу 2,5% и 3,00 % во 2023 година и стапка на невработеност од 3,7 % така што реалната економска активност е сè уште на високо ниво. Инфлаторните притисоци попуштија пред сè поради падот на цените на енергентите и тука имаме значителна дилема бидејќи стапката на невработеност е сè уште под природната и се поставува прашањето дали инфлаторните притисоци може одново да се појават.
На валутните пазари 2023 година беше мирна година, најтргуваниот пар евро/американски долар (ЕУР/УСД) беше во опсег меѓу 1,05 и 1,10 што претставува изненадување од причина што извонредните американски резултати во споредба со еврозоната не резултираа во посилен тренд на раст на американскиот долар. Битно е да се спомене дека швајцарскиот франк го продолжи својот мултигодишен раст во однос на еврото со постигнување на нови рекордни вредности во последните денови од 2023 година достигнувајќи го нивото од 0,9276 франци за 1 евро или изразено во македонски денари 66 МКД за 1 франк. Растот на франкот и воедно растот на цената на златото чија цена го проби нивото од 2 000 американски долари за 1 унца е резултат на отворањето на жариштето во Газа и сите можни натамошни компликации од него.

Што се случува на финансиските пазари на почетокот од 2024 година?
Водечка е дебатата кој прв ќе започне со кратењето на каматните стапки, ЕЦБ или ФЕД, дополнително со која динамика би се одвивало тоа. Интензитетот на дискусијата можеби е преекспониран имајќи предвид дека инфлаторниот таргет од 2 % сè уште не е допрен, ниту е блиску да биде остварен, но кратење ќе има нешто подоцна во текот на годината, а претседателот на Одборот на гувернери на Федералните резерви Џером Пауел конкретизираше дека е можно да биде и до 75 базни поени во 2024 година. Апропо отвореноста на Пауел, она што економските податоци го кажуваат е дека кратењето е поитно во случајот на ЕЦБ бидејќи економскиот раст е сериозно забавен, но претседателот Лагард е сè уште без прецизен коментар на оваа тема.
На валутните пазари движењето на ЕУР/УСД многу ќе зависи од длабината на кратењето на стапките. Имено, економистите сметаат дека и двете централни банки порано или подоцна ќе ги намалат каматните стапки, но дека ФЕД ќе ги намали повеќе со што каматната маргина ќе се намали во полза на еврото, а американскиот долар соодветно ќе депресира до опсегот 1,15 − 1,19 за 1 евро. Интересно е што не е првпат прогнозите на макроекономистите да се во спротивност со техничката анализа, односно прогнозите на чартистите - аналитичарите кои заклучоците ги носат врз база на дијаграмите на движење на парот. Техничката анализа овој пат поткрепена и со вештачката интелигенција (artificial intelligence) прогнозира раст на американскиот долар во однос на еврото во 2024 година до опсегот 0,92 − 0,95 американски долари за 1 евро. Секако, исходот ќе биде интересен.
Како заклучок, во 2024 година, пониски стапки − да, но не значително пониски. Конкретно, каматните стапки нема да се вратат на претпандемиското ниво или на ниво од изминатите 10-тина години. Глобалната економија ја очекуваат компликувани аспекти на соодносот на инвестициите, на потрошувачката и на конкурентноста меѓу еврозоната, САД и Кина, прашања кои се сметаа за долгорочни, но сè повеќе созреваат на краток рок и бараат отстапки кои ќе го акцентираат безбедносниот момент. Едно од клучните прашања ќе биде и контролата врз инфлацијата по намалувањето на каматните стапки бидејќи монетарната маса инјектирана во текот на речиси десетгодишниот процес на монетарен стимул не е повлечена од оптек целосно, туку само моментално, замрзната во финансиските системи на САД и на еврозоната и претставува ризик одново да ја вивне побарувачката над производствените потенцијали. Како за почеток, да бидеме трпеливи, да сочекаме да биде достигнат инфлаторниот таргет од 2 % во еврозоната и во САД.