Интервјуа
Зафировски: Посветен сум да придонесам за развојот и за просперитетот на Македонија
Мега интервју со Мајк Зафировски, соосновач на Македонија2025
Економија и бизнис | печатено издание | 01 април 2024г.
Господине Зафировски, заедно со Џон Битов Помладиот вие сте еден од основачите на Македонија2025. Секоја година доаѓате овде, вложувате време, енергија и финансиски средства и низ низа активности неуморно се обидувате да ѝ помогнете на земјава, на македонската економија и сето тоа без многу помпа. Вашиот патриотизам е поголем од оној на многумина од нас кои живееме овде. Што е тоа што толку силно ве привлекува кон Македонија?
М. Зафировски: Ви благодарам за убавите зборови. Мојата врска со Македонија е длабока, вкоренета во моето наследство и воспитување. Емигрирав во Соединетите Држави во 1969 година, кога имав 15 години. Откако пораснав во комунистичка земја, ми требаше некое време за навистина да почнам да се чувствувам како Американец. Но, на крајот ги прифатив демократијата, слободниот пазар, дерегулацијата и американскиот начин на живот. И покрај тоа што живеев и работев во различни делови на светот во текот на мојата кариера, секогаш одржував силна врска со моите македонски корени, семејството и пријателите од основно училиште. Посветен сум да придонесам за развојот и за просперитетот на Македонија, користејќи ги моите вештини, искуства и познанства за да направам значајно влијание.
Македонија2025 ми дава платформа да ја насочам оваа страст во конкретни иницијативи насочени кон поттикнување на економскиот раст, поддршка на демократијата и создавање можности за народот во Македонија. Инспириран сум од потенцијалот на земјава и нејзината талентирана работна сила и посветен сум да го поддржам нејзиниот пат кон просперитетна иднина.
Дополнително, топлото добредојде и искреното гостопримство што ги добивам секој пат кога ја посетувам Македонија го потврдуваат моето верување во важноста на нашите колективни напори. Заедно со другите членови на Управниот одбор и целиот тим на Македонија2025 нè води заедничката визија за просперитетна Македонија и чест ми е што имам улога во остварувањето на таа визија.
Неодамна Македонија2025 го претстави планот на реформи и мерки за македонската економија „Една визија за забрзан раст“. Зошто токму тој назив? Кои беа мотивите за подготовка на таквата Визија?
М. Зафировски: Името „Една визија за забрзан раст“ ја опфаќа основната суштина на нашите аспирации за економската иднина на Македонија. Тоа означува обединета, колективна визија меѓу сите насочени кон поттикнување на брз и одржлив економски развој во земјава, која треба да биде споделена меѓу сите засегнати страни: политичките партии, деловните асоцијации, граѓаните, академската заедница, невладините организации и меѓународните партнери.
Визијата може да се гледа како оперативен план кој следува по нашите напори кои започнаа во 2020 година преку таканаречената Платформа за просперитетна иднина. Платформата служи како основен документ кој наведува седум критични области од суштинско значење за одржлив раст и за просперитет во Македонија: образование и човечки капитал; конкурентност (и водење бизнис); владеење на правото и корупција; демократско општество; животна средина; јавно управување; дигитализација и дигитални вештини. Платформата е водечка рамка за усогласување на интересите на различни засегнати страни кон заеднички цели, олеснување на соработката и поттикнување на средина погодна за економски развој.
„Една визија за забрзан раст“ ја подобрува платформата со поостар и пофокусиран поглед напред. Тоа ја симболизира нашата доверба во трансформативното влијание на обединетата визија, нагласувајќи ја нашата посветеност да ја водиме Македонија кон иднината фокусирана на економскиот напредок. Овој наслов го одразува нашиот оптимизам и одлучност да ја поттикнеме Македонија кон просперитет, давајќи им сила и на граѓаните и на бизнисите да процветаат и да придонесат за успехот на нацијата.
Што содржи Визијата на Македонија2025? Какви реформи и мерки предлагате?
М. Зафировски: Визијата за забрзан раст прикажува конкретен план (збир) на реформи и мерки дизајнирани за справување со клучните предизвици и капитализирање на можностите за раст во три области.
Ние во Македонија2025 повикуваме на едногласен консензус, односно сите да споделиме Една визија за забрзан раст. Фундаментите на оваа визија се:
- Нулта толеранција за корупција преку транспарентност, систем базиран на заслуги и лична одговорност.
- Континуиран раст на БДП над 5 % годишно преку зголемени инвестиции во образованието, деловни и регулаторни реформи, поддршка на извозот и намалување на сивата економија.
- Квалитетна и ефикасна јавна администрација и пристапување во ЕУ.
Македонија2025 ќе ја активира целата своја мрежа и ќе ги активира сите свои ресурси за да ги поддржи овие принципи кои се фундаментални за забрзан раст.
Планот на реформи и мерките кои ќе доведат до забрзување на економскиот раст и подобрување на квалитетот на живот во Македонија, под претпоставка дека горенаведените фундаменти се почитуваат, е фокусиран на следниве области:
Дигитализација и дигитална трансформација во Македонија − Овој збир на мерки вклучува иницијативи како што се: сеопфатна дигитализација на владините услуги за граѓаните, забрзана дигитализација на владините услуги за бизниси, дигитална трансформација на општините и поддршка за дигитална трансформација на микро, мали и средни претпријатија.
Конкурентност − Постигнувањето повисоки стапки на раст на земјава и на бизнисите бара зајакнување на конкурентноста на македонските бизниси. Мерките што се предлагаат во оваа област вклучуваат рационализирање на деловните регулативи за намалување на административните оптоварувања, поддршка на растот и диверзификацијата на извозот, како и обновување на политиката за странски директни инвестиции (СДИ).
Дијаспората и односите со другите земји − Нашата дијаспора, но и странските туристи и инвеститори претставуваат голема можност за раздвижување на домашната економија. Оттука ние се залагаме за оптимизација на процедурите за виза/работна дозвола и привлекување иселеници и иновативни бизниси. Предложените мерки вклучуваат доделување дозволи за престој на оние со македонско потекло до 4-тата генерација наназад, олеснување на процесите за виза за одредени земји и воведување апликации за е-виза, како и воспоставување сеопфатен систем за поддршка за иселениците.
Каква е вашата оценка за досегашното спроведување на иницијативите од Македонија2025? Дополнително, Македонија2025 има квантифицирани параметри според кои го следи развојот на македонското општество и на економијата. Што укажуваат овие параметри?
М. Зафировски: Кога беше основана Македонија2025 постоеше цврсто верување дека до 2025 година Македонија значително ќе го намали развојниот диспаритет со развиените европски нации. Оваа визија опфаќа не само повисок животен стандард за граѓаните туку и просперитетна деловна средина. Во извршувањето на оваа визија ја воведовме Контролната табла на индикатори − алатка за следење на напредокот на земјава кон овие амбициозни цели. Оваа Контролна табла составена од 15 индикатори, која често ја дискутираме и ја анализираме во Економија и бизнис, го опфаќа мотото на Македонија2025: „градење посилна нација“. Контролната табла не само што нуди увид базиран на податоци за напредокот на Македонија туку и ги олеснува споредбите со земји со слични економски структури и аспирации. Контролната табла служи и како средство за комуникација со пошироката македонска заедница, вклучувајќи ги креаторите на политиките, бизнисите и граѓаните.
За жал, податоците покажаа дека Македонија значително заостанува зад предвидениот пат и цели. Следствено, ги преоценивме и ги приспособивме целите на Контролната табла пред четири години. На пример, почетната цел за 5-годишната просечна стапка на реален раст на БДП беше поставена на 5 %, подоцна беше прилагодена на 4 %, која во моментов изгледа тешко остварлива. Почнувајќи од 2023 година, вистинската 5-годишна просечна стапка на реален раст на БДП изнесува 1,4 %, позиционирајќи ја Македонија близу до дното меѓу нашите структурни земји врснички од аспект на економскиот развој.
Очекувате ли дека по двојните избори годинава работите во земјава би можеле да се променат?
М. Зафировски: Иако изборите можат да донесат промени, обемот и природата на тие промени зависат од различни фактори, а не само од подготвеноста на новата коалициска влада да направи реформи што ќе го поттикнат економскиот раст. Како мала економија, Македонија е значително под влијание на надворешни фактори надвор од нејзина контрола, вклучувајќи го поширокиот геополитички пејзаж, дипломатските односи со соседните земји, особено Бугарија во светлината на преговорите за пристапување во ЕУ, економските трендови кај клучните трговски партнери, меѓу другите варијабли. Овие фактори имаат значително влијание врз економијата на земјава, општествената динамика и демократските процеси.
Сепак, дури и во таков контекст верувам дека ако новата влада ги стави економијата и економските реформи на преден план, успехот е речиси загарантиран. Во минатото видовме дека македонската економија може да расте со високи стапки од над 5 %, што ме уверува дека можеме да се вратиме на патеката на висок раст. Другите суштински компоненти се: нулта толеранција за корупција, ефикасна администрација и зголемени инвестиции и реформи во образованието. Иако одредени реформи, како што се оние во секторите за социјална помош и образование, може да претставуваат предизвици, добивањето јавна поддршка зависи од транспарентната комуникација на очекуваните резултати и зајакнувањето на довербата во политичкото лидерство. Формализацијата на неформалната економија е уште една област која бара силни и решителни напори на владата кои можеби не се популистички, како и неселективен пристап.
Имајќи го предвид целокупниот општествен и економски контекст во Македонија, што ќе биде според вас клучен приоритет за новата влада?
М. Зафировски: Со оглед на сеопфатниот општествен и економски пејзаж во Македонија, примарниот приоритет на новата влада несомнено треба да биде насочен кон ставање на економијата на прво место. Среде надворешни влијанија и внатрешни предизвици, поттикнувањето на економскиот раст преку насочени реформи и стратешки инвестиции е најважно. Геополитичките предизвици за земјава ќе опстојат уште долго време и затоа треба да има јасна поделба на надлежностите во владата така што премиерот и економскиот тим треба да бидат речиси 100 % окупирани со економијата. Дополнително, решавањето на прашања како што се корупцијата, владеењето на правото и реформите во образованието ќе биде критично за поставување на основата за одржлив развој и просперитет.
Морам да нагласам дека подеднакво важен е и континуитетот на владините политики. Обврските преземени од оваа влада во различни области (на пример, странските инвеститори) треба да бидат зачувани од новата влада или дополнително да се подобрат за „клиентите“. Стабилноста и предвидливоста на политиките се задолжителни: стабилното и предвидливо опкружување ќе поттикне инвестиции од бизниси, домашни и странски, и ќе влијае на позитивното однесување поттикнувајќи даночна дисциплина.
Се наближува посебен регионален деловен настан, Самитот на Македонија2025. Оваа година по 13-ти пат. Какви дискусии ќе има и кои пораки сакате да ги пренесете преку Самитот?
М. Зафировски: На претстојниот 13-ти самит, Македонија2025 ќе се занимава со сеопфатна низа критични прашања како одраз на широкиот спектар на предизвици и можности што ги претставува современиот свет, особено за земја на крстопат на значаен социо-економски развој и трансформација како Македонија. Во срцето на агендата на Самитот се темите кои се вртат за регионалната соработка, лидерството во време на промени, прифаќањето на дигиталната трансформација, зајакнувањето на отпорноста на синџирот на снабдување, навигацијата по наследување на семејниот бизнис, борбата против корупцијата, привлекувањето странски директни инвестиции, дигитализација на бизнисите, дигиталните здравствени иновации и истражување на огромниот потенцијал на вештачката интелигенција и анализата на податоци.
Овие дискусии се клучни за Македонија, особено во период кој се карактеризира со зголемено чувство на исчекување и итност за прогресивни политики за движење низ времињата на промени.
Всушност, Самитот Македонија2025 има цел да катализира дијалог во регионот кој гледа напред, поттикнувајќи визија за издржливост, иновација и интегритет што се усогласува со аспирациите на Македонија и регионот за напредок и развој.
Дали Македонија2025 и по 2025 година ќе биде присутна и активна? Ова е прашање што веројатно го поставуваат сите што ве познаваат.
М. Зафировски: Апсолутно. Како организација сме во фаза на раст, со вработување повеќе кадар, имплементација на повеќе програми и зајакнување на нашите финансии. Ние сме многу добро подготвени да испорачаме многу повеќе и да оствариме поголемо влијание.
Искрено, можеби би бил посреќен доколку се „исполнат условите“ да ја затвориме Македонија2025. Тоа би значело дека целосно ја исполнивме нашата мисија и ги исполнивме целите што ги поставивме на Контролната табла. Ова е кажано метафорично бидејќи и тогаш ќе најдеме начини да ја поддржиме земјава со оглед на тоа дека просперитетот и растот се бескрајни цели, тие не се спринт, туку маратон.
Како организација размислуваме за модернизација на нашиот бренд и работиме на тоа за да не ја изгубиме свеста за брендот, но и да рефлектираме организација што гледа напред.
Вашата професионална биографија е импресивна. Кој би бил вашиот совет за младите кои се во нивните 20-ти години од животот и се на почетокот од својата професионална кариера?
М. Зафировски: Дајте го најдоброто од себе и научете како да ги завршите важните работи на вашата моментална позиција, без оглед која е таа. Ако го совладате ова и ако станете вистински доживотен ученик, тоа ќе ви служи добро до крајот на вашиот живот и ќе бидете многу барани. Уште едно, најдете ментор и бидете спремни да ги менторирате другите. И на крај, запомнете, вашата кариера не е спринт, тоа е ултра маратон. Уживајте!
Важите за човекот кој и покрај тоа што оттука заминал многу рано и живее во странство 55 години, сепак има многу пријатели, ги одржува контактите со роднините итн. Лично, кој е вашиот најубав спомен од детството во Македонија?
М. Зафировски: Многу долготрајни спомени за љубов и за поддршка и сонување за иднината со пријателите и со роднините се на врвот на листата. Секогаш ги гледам кога ги посетувам, а овие врски ќе продолжат вечно! Во однос на искуствата, живо се сеќавам на три: 1) неделни утрински планинарења до врвот на Водно, 2) прекрасното образовно искуство и наставниците кои ме поддржува и добро ме подготвија за иднината и 3) чувството за оптимизам за иднината. Ни треба повеќе од последниве две во денешна Македонија и верувам дека тоа е можно. Всушност, тоа е императив.
Разговараше: Зоран Јовановски