Економија

Високата цена на корупцијата и перењето пари: глобален предизвик

Економија и бизнис | печатено издание | 01 март 2025г.

• Сподели:

Корупцијата и перењето пари не се само апстрактни закани; тие се длабоко вкоренети прашања кои ги поткопуваат економиите, ја нагризуваат довербата во институциите и им овозможуваат на криминалните мрежи да цветаат. Како некој кој е длабоко вклучен во усогласеноста со регулативата и со спречувањето на финансискиот криминал имам увидено како овие злосторства еволуираат искористувајќи ги празнините и во регулативата и во спроведувањето. Додека владите и компаниите тврдат дека се борат со овие прашања, вистинската промена бара повеќе од само политики − бара посветеност, транспарентност и акција.

Врската меѓу корупцијата и перењето пари
Корупцијата, во нејзината суштина, се однесува на моќта и на парите. Оние кои ги злоупотребуваат своите позиции − без разлика дали се во политиката или во бизнисот − често имаат потреба да ги прикријат своите незаконски придобивки. Перењето пари го обезбедува тој пат за бегство, трансформирајќи ги валканите пари во навидум легитимни средства преку сложени трансакции.
Еден зачудувачки пример е оној кога беа извлечени милијарди од државниот богат фонд на Малезија. Ова не беше само измама − тоа беше глобален неуспех во финансискиот надзор при што банките, регулаторите, па дури и владите не успеаја да дејствуваат решително додека не се направи штетата. Скандалот разоткри како финансиските институции, и покрај тоа што имаат мерки за СППФТ, можат да бидат соучесници во преместувањето валкани пари кога контролите се слаби или кога се појавува политичко влијание.
Поблиску до дома, Македонија во својата историја на постоење, а особено изминативе години, имаше низа финансиски скандали во кои беа вклучени истакнати бизнисмени и политичари обвинети за перење пари, за даночно затајување и за недозволени финансиски активности. Истрагите откриваат комплексни мрежи на лажни трансакции кои се користат за криење на недозволени средства преку зделки со недвижнини и офшор сметки. Иако во изминативе години беа извршени некои апсења, случајот ја нагласи длабоко вкоренетата корупција во политичките, во финансиските и во судските системи бидејќи правните постапки беа нарушени со одложувања и со политичко мешање.
Споменувајќи го судството, значајно прашање во борбата против корупцијата во Македонија е нивната и улогата на јавните обвинителства. За жал, анкетите покажуваат дека мнозинството граѓани ги доживуваат овие институции како едни од најкорумпираните во државава, а примерите што ги забележува јавноста преку медиумите го потврдуваат нивното мислење. Случајот за корупција во судството е уште еден пример за тоа колку длабоко корупцијата навлезе во правниот систем на Македонија. Неколку судии и јавни обвинители се обвинети за манипулирање со судски случаи, одложување на судењата, па дури и примање мито во замена за отфрлање на обвиненијата. Ова има разорно влијание врз владеењето на правото бидејќи криминалците и политичките поврзани поединци го искористија системот за да избегаат од правдата. Овие случаи покажуваат дека корупцијата не е само политичко прашање туку и суштински предизвик за демократската и за економската стабилност на Македонија.

Улогата на владите во борбата против корупцијата и перењето пари
Владите зборуваат многу за борба против финансискиот криминал, но зборовите значат малку без решителна акција. Што треба да се случи?
1. Посилна правна регулатива − Македонија во својата правна рамка има закони што на хартија изгледаат во ред и се усогласени со ЕУ, но сè уште се борат со нивно спроведување во пракса и изнаоѓање на вистинска политичка волја за да се затворат дупките што ги користат криминалците.
2. Меѓународна соработка и споделување податоци во реално време − Перењето пари е глобално прашање кое бара глобален одговор. Сепак, премногу често бирократијата ги забавува прекуграничните истраги. Иницијативите како Работната група за финансиска акција (ФАТФ) вршат притисок за подобра координација, но без проактивен ангажман од националните влади криминалците секогаш ќе бидат чекор понапред.
3. Транспарентност во јавната потрошувачка и во политичкото финансирање − Електронските набавки, отвореното буџетирање и независните ревизии треба да бидат норма, а не исклучок. Слично на тоа, финансирањето на политичките кампањи треба да биде предмет на строг надзор за да се спречи валканите пари да влијаат на изборите.
4. Заштита на укажувачите и враќање на имотот − Луѓето кои откриваат корупција треба да бидат заштитени, а не казнети. Во многу земји, свиркачите се соочуваат со одмазда и се обесхрабрени да се изјаснат. Посилните правни заштитни мерки и финансиски стимулации би можеле да поттикнат повеќе луѓе да зборуваат.
5. Закон за потекло на имот – Во земји како Македонија се чини дека е неопходност донесување на сила на закон за потекло на имот преку кој ќе може да се провери имотот на јавните функционери, на политичарите и на судиите. Меѓутоа, исто така забележливо е дека предлог-законот исчезнува без трага, што само ја потенцира недоволната политичка волја за ефикасна борба против корупцијата и девијантните однесувања.

Дали казните за усогласеност предизвикуваат вистинска промена или само трошоци за водење бизнис?
Додека регулаторите во светот наметнаа рекордни казни за финансиските институции за неуспеси во усогласеноста со прописите, ефективноста на овие казни останува дискутабилна. Во некои случаи, огромната големина на казните − честопати достигнувајќи милијарди − сугерира дека властите сериозно го сфаќаат финансискиот криминал. Сепак, за големите банки и за корпорациите овие казни може да изгледаат како прифатлив оперативен трошок, а не како пречка. Вистинската промена бара повеќе од финансиски казни; институциите мора да се соочат со построга индивидуална одговорност при што директорите ќе бидат одговорни за неуспесите во усогласеноста со прописите. Воведувањето закони за лична одговорност е чекор во вистинската насока. Ако извршните директори знаат дека би можеле да се соочат со лични правни последици, усогласеноста ќе се префрли од трошок за водење бизнис на критичен приоритет.
Во Македонија, казните за усогласеност допрва треба да покажат значителни застрашувачки ефекти. И покрај бројните корупциски скандали и перење пари, многу компании продолжуваат да се впуштаат во ризично однесување знаејќи дека спроведувањето на законите останува слабо. Без судски систем кој ги држи одговорни и бизнисите и јавните службеници, казните за усогласеност ризикуваат да станат само уште еден деловен трошок наместо вистински механизам за промена.
Ова мора да се промени!

Улогата на компаниите во борбата против финансискиот криминал
Банките и бизнисите имаат клучна улога во запирање на финансискиот криминал.
1. Мерки за засилена анализа (EДД) и „Запознајте го вашиот клиент“ (KЈС) − Финансиските институции мора да имплементираат строги протоколи KЈС, особено за клиентите со висок ризик како што се политички изложените лица (ПEП). Постојат премногу случаи кога банките прифаќаат сомнителни средства само затоа што документацијата изгледа чисто.
2. Искористување на технологијата за подобра усогласеност − Решенијата управувани од вештачка интелигенција ги револуционизираат напорите за спречување на перење пари. Со анализа на огромни збирки на податоци во реално време, овие системи можат да откријат сомнителни обрасци што луѓето би можеле да ги пропуштат. Блокчејн технологијата нуди и транспарентност во трансакциите, што им отежнува на криминалците да ги сокријат своите траги.
3. Корпоративната култура и етика се важни − Компаниите треба да негуваат култура каде што етиката е на прво место. Ова значи обука на вработените, одговорност од високото раководство и спроведување на политики на нулта толеранција за корупција.
4. Јавно-приватните партнерства (ЈПП) можат да доведат до промена − Заедничката работна група за спречување на перење пари во Обединетото Кралство е одличен пример за тоа како владите и финансиските институции можат да соработуваат во борбата против финансискиот криминал. Слични иницијативи треба да се прошират низ целиот свет, овозможувајќи побрзо споделување информации и нивно подобро спроведување.

Патот напред: што мора да се промени?
И покрај зголемената свест, корупцијата и перењето пари продолжуваат да напредуваат. Прашањето е што може да се направи повеќе.
Секако, еден од одговорите би бил зајакнување на санкциите и на финансиската контрола проследено со замрзнување на имотот на корумпираните поединци, целејќи ги не само криминалците туку и институциите што им го овозможуваат тоа. Дополнително, компаниите треба да престанат да го гледаат усогласувањето како товар и да почнат да го гледаат како конкурентна предност, а државата да се погрижи медиумите, граѓанското општество и образовните институции да играат улога во разоткривањето на финансискиот криминал и да ги научат луѓето како да ја забележат и да ја пријават корупцијата затоа што корупцијата напредува во тишина.
Корупцијата и перењето пари не се само апстрактни политички прашања − тие влијаат на реалниот живот, на економиите и на интегритетот на нашите институции. Владите, бизнисите и поединците мора да работат заедно за да ги затворат дупките, да ги спроведуваат законите и да бараат транспарентност. Во спротивно, циклусот на корупција и на финансиски криминал ќе продолжи да ги троши ресурсите и да ја нагризува довербата во нашите системи.